tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

48
Sadullah Pafla, pozitivist
zihniyetin de önemli
temsilcilerinden biridir.
Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›-I
Zaman zaman-› terakki, cihan cihan-› ulûm
Olur mu cehl ile kabil beka-y› cem’iyyât”
(Bat› Tesirinde Türk fiiiri Antolojisi, s. 78-79)
‹smail Parlat›r, bu fliirle ilgili olarak flu bilgiyi verir:
“Orta Ça¤ zihniyeti ve inan›fllar› ile Yeni Ça¤’›n geliflmelerinin karfl›laflt›r›ld›-
¤› bu manzumede flair, insan akl›n›n kudreti üzerinde durmakta, bat›n›n müsbet
bilimlerde kaydetti¤i geliflme karfl›s›nda do¤u dünyas›n›n durumunu etrafl›ca
gözler önüne sermektedir. Sosyal hayatta hürriyet, eflitlik, kanun hakimiyeti ve insan
haklar›n›n gözetilmesi, bilimsel geliflmeye ve ilerlemeye yol açm›flt›r. Bu itibarla
Türk toplumunun da bu geliflme ve de¤iflmeye ayak uydurmas› gerekir.”
fiinasi’nin görüflleriyle yak›nl›k gösteren bu düflünceleriyle Sadullah Pafla, pozitivist
zihniyetin de önemli temsilcilerinden biridir. Ayr›ca onun baflta Lamartine’den
aktard›¤› Göl olmak üzere Bat›’dan yapt›¤› fliir çevirileri de mevcuttur.
D‹L‹N, fiEKL‹N VE ÜSLUBUN DE⁄‹fiMES‹
‹çerikle birlikte fliirde dilin, fleklin ve üslubun de¤iflmesi de fiinasi ile bafllar. Onun
birer deneme olarak de¤erlendirebilece¤imiz yeni anlay›fltaki fliir tecrübeleri sanat
eseri olarak pek baflar›l› gözükmezse de kendisinden sonra gelenler üzerinde b›rakt›¤›
etkiyle önemli bir ifllev üstlenir. Klasik fliir gelene¤ini devam ettirmek maksad›yla
kurulan Encümen-i fiu’arâ flairleri içerisinde yer alan Nam›k Kemal’in,
onun Münacat’›yla karfl›laflt›ktan sonra sanat anlay›fl›nda de¤iflmelere gitmesi, bu
etkinin s›n›rlar›n›n ne derecede oldu¤unu gösterir. Eski naz›m flekilleri üzerinde
baz› tasarruflar yap›l›rken Bat› edebiyatlar›ndan yeni flekiller al›nmaya bafllan›r. Bir
taraftan da sosyal konular ve politik fikirler fliirin dünyas›na girer.
Klasik Türk fliirinde naz›m flekilleri, s›n›rlar› belirlenmifl, de¤iflmez çizgilerle çizilmifl
birer çerçevedir. fiairler s›n›rlar› önceden çizilmifl bu çerçevenin içerisine, s›n›rlar›
aflmadan fliirlerini yerlefltirmek durumundayd›lar. Eski edebiyat›m›z içerikte
oldu¤u gibi naz›m flekilleri bak›m›ndan da s›n›rl›yd›. Bu s›n›rl› flekiller yüzy›llar boyu
flairlerimizin duygu ve düflünce dünyas›n› ifade etmesinde arac› olmufltur. Fakat,
XIX. yüzy›l›n ortalar›na gelindi¤inde yeni geliflmeye bafllayan medeniyet, sosyal
hayat ve hayat anlay›fl› yeni flekil aray›fllar›n› gerekli k›lm›flt›r. Türk fliiri yavafl
yavafl bir de¤iflikli¤in içerisine girmeye bafllar. Böylece klasik fliirden belirli ölçüde
uzaklaflman›n ve kopman›n yafland›¤› görülür. As›l itibariyle klasik edebiyatta çözülme
daha XVIII. yüzy›ldan itibaren bafllam›flt›. Kendi dairesi içerisinde s›k›fl›p kalan
klasik fliir, son büyük temsilcisi fieyh Galip’ten sonra büyük ve orijinal sanat
eseri ortaya koyamam›fl; estetik anlay›flta, dilde ve zevkte çözülmeye bafllam›flt›.
XIX. yüzy›l›n ilk yar›s›nda kendini belirli bir flekilde gösteren bu çözülme ve de¤iflme,
yüzy›l›n ikinci yar›s›nda flekilde de görülür. Fatih And› bu konuda flunlar›
söyler: “fiekiller ve flekillerin gerektirdi¤i kafiye örgüleri üzerinde birtak›m aksamalar
veya fluurlu tasarruflar kendisini gösterir. Beyit veya bendlerin say› bak›m›ndan
artt›¤›na veya eksildi¤ine, baz› flekillerde fazladan, farkl› yap›da m›sra veya
beyitler eklendi¤ine, flekillere tahsis edilen konular bak›m›ndan bir genifllemeye,
kafiye flemalar›nda gerçekleflen birtak›m de¤iflikliklere flahit oluruz.”
Klasik Türk fliirine ait flekillerde gerçekleflen de¤iflmenin yan›nda Bat› edebiyatlar›ndan
“ottova-rima” gibi yeni flekiller de girmeye bafllar. Yeni flekillerin girmesinde
de öncülü¤ünü gördü¤ümüz fiinasi, bunlar› daha çok Bat›’dan yapm›fl oldu-
¤u çevirilerinde kullan›r. Onun Lamartine’in Meditations’undan Türkçeye tercü-