tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

met Hamdi Tanp›nar’›n söyledi¤i tarzda, “bu ilk y›llarda iktidar mevkiinde bulunanlar›n
hiçbiri memleket içinde matbuat›n kuvvetinden istifadeyi ciddi surette düflünmemifl”
olmas› dolay›s› ile ilk özel gazeteyi ‹ngiliz misyonundan William
Churchill Ceride-i Havadis (1840) ad›yla ç›kar›r. Bilimsel, ahlaki ve edebî içeri-
¤iyle her ne kadar zaman›n “üdeba”s›n› bafl›na toplasa da gazetenin as›l ç›k›fl amac›;
‹ngilizlerin ekonomik ve siyasi ç›karlar›na yönelik bir kamuoyu oluflturmak idi.
Zira 1830-1837 y›llar› aras›nda ‹stanbul’da ‹ngiliz elçili¤i yapm›fl olan David Urguhard,
yapt›¤› araflt›rmalar sonucu; zengin hammadde kaynaklar› ve genifl bir pazara
sahip Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun ‹ngiliz ç›karlar› için yararl› olaca¤›n› Kraliyet
ailesine rapor etmiflti. Churchill, Ceride-i Havadis’te kulland›¤› Ermeni iktisat
yazarlarla ‹ngiliz ç›karlar›n› örtülü bir flekilde Osmanl› kamuoyuna benimsetmeye
çal›fl›r. Nitekim, bu y›llar› takiben ‹ngiliz sanayisinin hammadde ihtiyac›, Osmanl›
‹mparatorlu¤u’ndan karfl›lanacak ve ‹ngiliz mallar›n›n sürümü, -Osmanl› sanayinin
iflas› pahas›na- artacakt›. Niyazi Berkes, Osmanl› ekonomisi üzerinde elde ettikleri
bu mutlak hâkimiyetten dolay› birbirini kutlayan ‹ngiliz devlet adamlar›n›n; ülkelerini
sömürge ideolojisine fütursuzca açan Osmanl› devlet adamlar›n›n safl›klar›
ile alay ettiklerini ve ahmakl›¤›n bu derecesine flaflt›klar›n› söyler. Zira bu tür teslimiyetçi
ekonomik ba¤lant›lar, Osmanl› Devleti’nin idam ferman›n› imzalamakla
efl anlaml› idi. Bu misyonu d›fl›nda Ceride-i Havadis’in; Türk okuyucusunun ilgisini
dünya haberlerine açmas›, Jön Türk hareketinin ilk muhalefet denemesiyle
mayalanmas›, yeni düflüncelerin sade bir Türkçe ile kamuoyuna aktar›lmas› gibi
olumlu katk›lar›n› da ayr›ca belirtmemiz gerekir.
Türk gazetecili¤inin özel alandaki ilk baflar›s› Tercüman-› Ahval’dir. 1860’da
Agâh Efendi’nin ç›kard›¤› ama büyük oranda fiinasi’nin yönetti¤i gazetede, ilk tiyatro
eserimiz fiair Evlenmesi de tefrika edilmifltir. Ancak Agâh Efendi ile aralar›ndaki
anlaflmazl›k yüzünden fiinasi, kendi özel gazetesi olan Tasvir-i Efkâr’› ç›kar›r
(1862). Ayd›n-halk buluflmas›n› sade bir Türkçe etraf›nda toparlamaya çal›flarak
Türk sanat ve düflünce yaflam›n›n geliflmesinde, Türkçenin itibar›n›n artmas›nda
öncü bir rol üstlenen Tasvir-i Efkar’› 1865’ten itibaren iki y›l da Nam›k Kemal ç›karm›flt›r.
Ali Suavi’nin ‹stanbul’da ç›kard›¤› ama Londra’ya gittikten sonra oraya
tafl›d›¤› Muhbir (1867); Nam›k Kemal ve Ziya Pafla’n›n Londra’da kurduklar›
Hürriyet (1868); Nam›k Kemal’in ‹stanbul’da ç›kard›¤› ve düflünce yaz›lar›n› yay›mlad›¤›
‹bret (1871); Ahmet Mithat’›n Devir (1872), Bedir (1872) ve pek çok
roman›n› tefrika olarak yay›mlad›¤› Tercüman-› Hakikat (1878) adl› gazetelerini;
bilgiyi toplumsallaflt›rmak, halk›n düflüncelerini yans›tmak, halka yararl› bilgiler
vermek ve onlar› ülke sorunlar›na karfl› daha duyarl› k›labilmek için üstlendikleri
rolle Osmanl›/Türk modernleflmesinin önemli araçlar› saymal›y›z.
Edebiyat›n halka ulaflmas›nda gazetenin rolü konusunda yaz›lm›fl yaz› SIRA ve S‹ZDE kitaplar olup olmad›¤›n›
araflt›r›n›z.
TANZ‹MAT FERMANI
2. Ünite - Osmanl› Devletinde Ça¤dafllaflma
DÜfiÜNEL‹M
DÜfiÜNEL‹M
Tanzimat Ferman›, “nizam-› cedit” ad›yla bilinen ve kendinden yaklafl›k 100 y›l önce
bafllam›fl olan Bat›l›laflma projesinin resmî devlet görüflüne SORU dönüfltürüldü¤ünü
SORU
ilan eden bir beyannamedir. Reflit Pafla taraf›ndan haz›rlanan ve 3 Kas›m 1839 tarihinde
bizzat okunan bu fermana, okundu¤u yerin ad›na atfen “Gülhane Hatt-›
D‹KKAT
D‹KKAT
Hümayunu” da denir. Halil ‹nalc›k, Tanzimat’› ifllevsel aç›dan de¤erlendirerek
“Temel müesseseleri bozulmufl olan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun yepyeni bir medeniyetle
yükselen ve taarruza geçen Avrupa’n›n ezici üstünlü¤ü SIRA karfl›s›nda S‹ZDE yeniden
SIRA S‹ZDE
teflkilatlanma teflebbüsünün kati bir safhas›d›r” diye tan›mlar.
AMAÇLARIMIZ ��
19
1860’ta Agâh Efendi’nin
ç›kard›¤› ama büyük oranda
fiinasi’nin yönetti¤i
Tercüman-› Ahval, Türk
gazetecili¤inin özel alandaki
ilk baflar›s›d›r.
1
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P