tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

58
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SORU
D‹KKAT
1
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
‹kinci kuflak, dil ve üslup üzerinde de durur. Her kelimenin fliire giremeyece¤ini
düflünen flair, her fliirin kendine özgü söyleyifl tarz›n›n ve kelime da¤arc›¤›n›n,
hatta ses düzeninin oldu¤u görüflüne ba¤lan›r. ‹kinci kuflak flairlerinin kelime seçiminde
ve üslupta bu kadar titizlenmesine karfl›l›k, dilin sadeleflmesinde ileri ad›m
att›klar›n› söylemek güçtür. Henüz Türkçe kelime da¤arc›¤›n›n öne ç›kmad›¤›, sade
söyleyiflin yerleflmedi¤i dönem içerisinde a¤dal› dille sanatl›, yüksek söyleyifller
belirir. Kimi zaman sade, Türkçe kelimelerden kurulu söyleyifllerle de karfl›lafl›l›r.
Fakat, Arapça ve Farsça kelimelerle tamlamalar›n varl›¤›n› sürdürdü¤ü bu dönemde
Frans›zcan›n etkisi de bunlara eklenince dilde fiinasi’nin açt›¤› yolda gerekli
ilerleme kesintiye u¤rar. fiiirin geliflim ve de¤iflim süreci aç›s›ndan bak›ld›¤›nda bu
durum, ikinci kufla¤›n, özellikle de Abdülhak Hâmit’in fliiri için olumlu görünüm
sergilemez. Bununla birlikte klasik edebiyat›n dil zevki, Muallim Nâci’yi d›fl›nda
tutmak kayd›yla, bu dönemde çözülmeye, hatta y›k›lmaya bafllar.
Dil ve üslubun yan›nda Türk fliirinin klasik edebiyat›n klifleleflmifl mazmun/hayal
sisteminden ç›k›p yeni bir hayal dünyas› ve imgelem kurmas›nda ikinci kufla-
¤›n çabas› önemli rol oynar. Nam›k Kemal’in sert bir dille elefltirdi¤i klasik edebiyat›n
hayal dünyas› ve mazmunlar› önemli ölçüde terk edilmeye, yerine flairin
gördü¤ü evreni ve yaflad›¤› hayat› alg›lay›fl›n› yans›tmaya yarayan imge (imaj) sistemi
kurulmaya bafllan›r. Bu imgelemde bireysel alg›lay›fl, olaylar› ve olgular› zihin
dünyas›nda kendi bak›fl›yla de¤erlendirifl belirginleflir. Muallim Nâci, bir taraf›yla
yine eski hayal dünyas›na ba¤l› fliirler yazar. Fakat, Recaizade Mahmut Ekrem ve
özellikle Abdülhak Hâmit, da¤›n›k ilham›yla imgelerini daha çok yaflanan hayattan
ve tabiattan al›r. Böylece fliirin Arap ve Fars edebiyat›ndan gelen, gelene¤in
içerisinde yüzy›llard›r süren hayal dünyas› de¤iflim içerisine girer. Göz önünde
canland›r›lamayan soyut hayaller, yerini göz önünde canland›r›labilen imgelere,
somut varl›klara b›rakmaya bafllar. Sevgili, âfl›k olunan soyut varl›k olmaktan ç›kmaya,
yaflanan hayatta karfl›l›¤› bulunan varl›¤a dönüflmeye bafllar. Bu da fliirin hayal
dünyas›n›n gerçeklikle ve tabiat varl›klar›yla ba¤›n› kuvvetlendirir.
‹kinci kuflak, birinci kufla¤›n fliiri gerçekli¤e ve yaflanan hayata yaklaflt›rma giriflimini
de daha ileriye götürür. Klasik flair, bu dünyada sürdürülen hayat› küçümsemifl,
soyut düzlemde bir hayat anlay›fl› gelifltirmiflti. Yenileflmenin birinci kufla-
¤›yla fliir, bu dünyay› ve yaflanan hayat› sanat›n merkezine almaya bafllam›flt›. ‹kinci
kuflak yaflanan olaylar›, tabiat varl›klar›n› ve insan› fliirin dünyas›nda genifl olarak
ifadeye yönelmesiyle birinci kufla¤›n açt›¤› yolu geniflletir. fiairin sevinçleri,
üzüntüleri, tabiat varl›klar› karfl›s›nda hayranl›¤›, bir yak›n›n›n ölümü, yaln›zl›¤›, aflk›
daha çok romantik duyufl ve düflünüfl çerçevesinde ifade edilmeye çal›fl›l›r.
Birinci kufla¤›n fliirin flekli üzerinde yapt›¤› de¤ifliklikler ikinci kuflak taraf›ndan
sürdürülür. Özelikle Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit, Bat› edebiyatlar›ndan
gelen etkiyle, yeni flekil denemelerine giriflir. Kimi fliirlerde farkl› kafiye
düzenini denerler.
Yenileflmenin SIRA ikinci S‹ZDE kufla¤›ndaki flairleri yeni flekil denemelerine giriflmeye yönlendiren
en önemli etken ne olabilir?
DÜfiÜNEL‹M
YEN‹LEfiMEN‹N ‹K‹NC‹ KUfiA⁄I VE TEMS‹LC‹LER‹
fiiirde yenileflmenin ikinci kufla¤›n› Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit
ve Muallim SORU Nâci temsil eder. Bu üç flairden Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak
Hâmit yenili¤in temsil edilmesi ve Bat› tarz› bir edebiyat›n kurulmas› yolunda
Muallim Nâci’den daha önce gelirler ve ileri anlay›fl› temsil etmeleriyle dik-
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ ��
AMAÇLARIMIZ