tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

4. Ünite - Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›nda fiiir: 2
kat çekerler. Bunda söz konusu iki flairin küçük yafltan itibaren Bat› tarz› e¤itim
alarak yetiflmeleri, Bat› dillerini çocukluk y›llar›nda ö¤renmeleri ve Bat› tarz› modern
bir edebiyat›n kurulmas› gerekti¤i düflüncesine ba¤lanmalar› rol oynar. Eski
sisteme ba¤l› ö¤renim görerek yetiflen, fliir zevki klasik anlay›fl çevresinde flekillenen
Muallim Nâci ise ileri yaflta Bat› dili ö¤renmifl ve bu sebeple Bat› fliir anlay›fl›yla
geç karfl›laflm›flt›r. Bu da onun yenili¤i temsil etmekte ileri bir hamle olmas›na
engel olmufl; s›n›rl› yenilikten yana, klasik edebiyat zevkiyle yeni anlay›fl› birlefltirmeye
çal›flan ›l›ml› bir yol tutmas›na zemin haz›rlam›flt›r.
Öncü ve Kuramc›: Recaizade Mahmut Ekrem
Bu üç flairden ikinci kufla¤›n öncüsü Recaizade Mahmut Ekrem’dir. O, Tanzimat
sonras› Türk edebiyat›n›n ikinci kufla¤› içerisinde Abdülhak Hâmit’le beraber yenileflmeyi
yürüten bafll›ca sanatkârlardan biridir. fiiirle birlikte öykü, roman ve elefltiri
yazarl›¤›n›n yan›nda edebiyat kuram› (teori) alan›nda da çal›flmalar yapm›flt›r.
‹lkö¤reniminden sonra askerî okula verilmifl; sa¤l›¤›n›n bozulmas› ve hassas bir
mizaca sahip olmas› sebebiyle bu okuldaki ö¤renimini tamamlamadan ayr›lm›flt›r.
Hariciye Nezaretine memur olarak giren R. Mahmut Ekrem, burada Nam›k Kemal’i
tan›m›fl, onunla yak›n dostluk kurmufl, Tasvir-i Efkâr’da yaz›lar›n› yay›mlamaya
bafllam›flt›r. Nâm›k Kemal’in 1867’de Avrupa’ya kaçmas› üzerine gazetenin
idaresi ona kalm›flt›r. Devlet görevlerinde bulunan, fiurâ-y› Devlet üyeli¤ine kadar
yükselen R. Mahmut Ekrem, Mekteb-i Mülkiye-i fiâhâne ve Mekteb-i Sultanî (Galatasaray
Lisesi)de edebiyat hocal›¤› yapm›fl; yeni yetiflmekte olan gençler üzerinde
eserleriyle oldu¤u kadar e¤itimci yönüyle de etkili olmufltur.
Recaizade Mahmut Ekrem’in Türk edebiyat›n›n Bat›l› kimlik kazanmas›ndaki
as›l rolünü fliir hakk›ndaki düflüncelerinde ve yeni yetiflmekte olan genç sanatkârlar
üzerindeki etkisinde aramak gerekir. O, Ara Nesil sanatkârlar› ile Servet-i
Fünun’u oluflturacak olan gençler üzerinde sürekli ve belirleyici bir etki gücüne sahiptir.
Nitekim ö¤rencisi Ahmet ‹hsan’›n ç›karmakta oldu¤u Servet-i Fünun dergisinin
bafl›na Galatasaray Lisesinden ö¤rencisi olan Tevfik Fikret’i getirerek Türk
edebiyat›n›n Bat›l› kimlik kazanmas›nda ileri hamleyi temsil eden Servet-i Fünun
toplulu¤unun oluflmas›n› sa¤lamas› da bunu gösterir.
Recaizade Mahmut Ekrem, Talim-i Edebiyat kitab› ve çeflitli yaz›lar›yla yeni bir
edebiyat, fliir anlay›fl›n›n yerleflerek kökleflmesine çal›flm›flt›r. Onun edebiyat, fliir
üzerine düflünceleri klasik edebiyattan uzaklaflarak Bat›l› ve yeni bir anlay›fl›n
gençler aras›nda yayg›nlaflmas›nda etkili olur. Di¤er yandan yenileflmenin birinci
kufla¤›ndan da ayr›lan anlay›fl gelifltirir.
Recaizade Mahmut Ekrem, fliiri faydaya ve ahlak kurallar›na ba¤lamaktan yana
de¤ildir. O, sanat eserinde güzelli¤i esas al›r. Bu yönüyle o, edebiyat›n ö¤retici,
faydac› yönünü öne ç›karan yenileflmenin birinci kufla¤›ndan önemli ölçüde ayr›l›r.
Güzel olan her fleyin fliirin konusu oldu¤unu söyleyerek fliirin alan›n› geniflletir.
Tabiattaki güzellikle sanat eserinin güzelli¤i aras›nda mahiyet bak›m›ndan fark
görmez. O, edebî eserde, bu arada fliirde üç tür güzellik bulur. Bunlar:
• Düflünce güzelli¤i,
• Hayal güzelli¤i,
• Duygu güzelli¤idir.
Bunlardan duygu güzelli¤ini ruhu etkileyici oldu¤u için di¤erlerinden üstün tutar.
Duyguyla düflüncenin kaynaflt›¤› fliirlerin bir derece daha güzel olacaklar› görüflündedir.
Duyguyla hayalin iyi birleflti¤i fliirlerin ise güzelli¤inin bir kat daha artaca¤›n›
kanaatindedir. Dile getirilen duyguya göre üslubun de¤iflece¤i düflünce-
‹kinci kufla¤›n öncüsü
Recaizade Mahmut
Ekrem’dir.
59
Recaizade Mahmut Ekrem,
fliirle birlikte öykü, roman ve
elefltiri yazarl›¤›n›n yan›nda
edebiyat kuram› alan›nda da
çal›flmalar yapm›flt›r.
R. M. Ekrem, sanat eserinde
güzelli¤i esas al›r. Bu
yönüyle o, edebiyat›n
ö¤retici, faydac› yönünü öne
ç›karan yenileflmenin birinci
kufla¤›ndan önemli ölçüde
ayr›l›r.