tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

5. Ünite - Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›nda Roman:1 (1.Kuflak)
¤il, kocakar› masal› nev’indendir. Hüsn ü Aflk ve Leyla ile Mecnûn kabilinden olan
manzumeler de gerek mevzular›na gerekse suret-i tahrirlerine nazaran âdeta birer
tasavvuf risalesidir.” (Mukaddeme-i Celâl)
‹ntibah önsözünde ise bu iptidai tarif daha derinleflir:
“Hikâye yazmakta bir vazife daha vard›r; o da muhatab› ›slâh etmek veya e¤lendirmek
için münasebetli münasebetsiz akla ne gelirse söylemek tarz-› kudemâ-pesendânesini
terk ile tabiat-› befleriyenin tahliline çal›flmakt›r. Vicdan-› beflerdeki
serâiri kalbin en gizli köflelerine nazar taalluk etmedikçe bulmak muhaldir. ‹nsan
kalbinin s›rlar› bilinmedikçe, bir adama söylenen sözleri tesir ettirmek ise bütün ihtimal
d›fl›ndad›r. Çünkü fikir, her ne tasavvur ederse, bir kere, zihninde saklad›¤›
fleylere ve gönlündeki duygulara tatbik eder. Benzerse kabul eder, benzemezse kabul
etmez. Bir iki yüzy›ldan beri, bilhassa zaman›m›zda Avrupal›lar kalbin hallerini incelemede
çok üstün bir baflar› göstererek, gerek tiyatro, gerek hikâyeyi edebiyat›n en
büyük k›s›mlar› s›ras›na soktular.”
A. H. Tanp›nar’›n da ifade etti¤i gibi, “bu ‘edebiyat-› sahiha’ taraftar›, edebiyatta
bir esas gibi gördü¤ü e¤lendirmek ve faydaland›rmak gayelerini b›rakmamakla
beraber psikolojik dikkati bu sanat›n esas› olarak al›r.”
Nam›k Kemal, biri ‹ntibah, di¤eri Cezmi olmak üzere iki roman kaleme alm›flt›r.
Konusunu sade tuttu¤unu söyledi¤i ‹ntibah’la roman türünde bir örnek ortaya
koymak istemifltir. Eserin ad› Son Piflmanl›k iken sansür taraf›ndan ‹ntibah’a çevrilerek
1876’da yay›mlanmas›na izin verilmifltir. Bat› roman tekni¤iyle yaz›lmas›,
realist tasvirlere ve mekânlara yer verilmesi, psikolojik çözümlemelere gidilmesi
bak›m›ndan Türk edebiyat›n›n ilk edebî roman› olarak de¤erlendirilen ‹ntibah, konusunu
sosyal hayattan al›r. Romantik ekole ba¤l› kal›narak yaz›lan eserde klasik
edebiyat gelene¤inden gelen unsurlara da rastlan›r. Mehmet Kaplan’›n ifade etti¤i
gibi, “‹ntibah aflk, k›skançl›k, intikam duygular›n› iflleyen psikolojik bir eserdir. Bu
duygular eski edebiyatta da vard›r. Fakat Nam›k Kemal onlar› eskiler gibi hayâller,
semboller ve alegorilerden çok, Bat›l› romanc›lara has bir tarzda, tasvir ve tahlil
metodu ile ortaya koyar.”
Kasidelerin nesip bölümünü hat›rlatan genifl bahar tasvirlerinden sonra girilen
olay örgüsünde yaflanan hayata uzak, özenle yetifltirilmifl bir gencin ilk görüflte uygunsuz
bir kad›na gönlünü kapt›rmas› ve bu gencin cariyesinin gence olan tek tarafl›
aflk› etraf›nda flekillenen dramatik yap› sergilenir. Roman›n baflkiflisi Ali Bey,
uygunsuz hayat sürdüren Mehpeyker’e olan aflk›n›n etkisi alt›nda bütün hayat›n›
mahveder; mal varl›¤›n›n önemli bir k›sm›n› onun u¤runda harcar, annesinin ölümüne
yol açar, sonunda kendisine karfl› düzenlenen suikasttan zor kurtulur. Bu
arada kendisine temiz bir aflk duygusuyla ba¤lanan cariyesi Dilaflup’un Ali Bey’in
yerine kendisini feda etmesiyle karfl›lafl›l›r. Kendisini güçlükle kurtararak durumu
güvenlik güçlerine haber veren Ali Bey, her fleyi anlam›flt›r. Ama son piflmanl›k fayda
etmemifltir. Roman, özenle yetifltirilen, hayat› gere¤ince tan›mayan gençlerin yaflama
alan›nda ne gibi yanl›fllar yapabileceklerini göstermeye yönelik mesaj tafl›r.
‹yi bir ailenin çocu¤u olan ve annesi taraf›ndan babas›z büyütülen Ali Bey, arkadafllar›n›n
›srar› üzerine yeni aç›lan Çaml›ca tepesindeki gezinti yerine e¤lenmeye
gider. Orada Mehpeyker ad›nda uygunsuz hayat sürdüren genç bir kad›nla karfl›lafl›r.
Genç ve tecrübesiz olan Ali Bey, bu kad›na âfl›k olur. Evini ve iflini ihmal
etmeye bafllar. Durumu anlayan annesi eve Dilaflup ad›nda genç ve güzel bir cariye
al›r. O¤lunun Dilaflup’a ba¤lanarak Mehpeyker’den kurtulmas›n› arzu etmekte-
89