tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

68
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
ri, hattâ kâinata bak›fllar› o zevkin devam›d›r. Ancak hareket ve heyecan kabiliyetini
kaybetmifl olan bu zevki devam ettirmeye çal›flanlarda bariz flekilde bir da¤›n›kl›k,
bir derbederlik görülür. Bunun sebebini içtimaî yap›da meydana gelen de-
¤ifliklikte, zevkte görülen çözülmede aramak gerekir.” Eskiyi sürdürmek isteyenler
aras›nda fieyh Vasfi, Elhac ‹brahim Efendi, Hoca Hayret Efendi, Mehmet Salahî,
Muallim Feyzî ve Ali Ruhî’yi de saymak gerekir.
Yaflama tarz› ve hayat anlay›fl› bak›m›ndan eskinin temsilcisi durumundaki bu
flairler, yenili¤in yerleflmeye bafllad›¤› bir dönemde klasik edebiyattan gelen zevk
ve al›flkanl›klarla yenileflmenin karfl›s›nda yer al›rlar. Klasik kültürün, zihniyetin ve
zevkin birer zay›f temsilcisi durumunda olan bu sanatkârlar, eserlerinden çok girifltikleri
tart›flmalarla ve elefltiri yaz›lar›yla dikkatleri üzerlerinde toplarlar. Eskiyi
reddetmeden, eskiyle yeni aras›nda bir denge kurmaya çal›flan Muallim Nâci’nin
etraf›nda kümelenme yoluna gitmek ve Muallim Nâci’yi eskinin temsilcisi durumuna
sürüklemek isterler. Ortaya koyduklar› sanat eserlerinden ziyade, yeni anlay›fl›n
karfl›s›nda sert tenkitçi tav›rlar›yla yenileflme hareketinin kontrollü ve dikkatli yürütülmesinde
etkili olmufl görünmektedirler.
Klasik zevkin tamamen ortadan kalkmad›¤› bu devrede genç sanatkârlar›n klasik
zevki yans›tan eserler kaleme alarak sanat hayat›na ad›m atarlar. Bu, yaln›zca
Ara Nesil mensuplar›yla s›n›rl› kalmaz. ‹leride Servet-i Fünun toplulu¤unu oluflturacak
olan Cenap fiahabettin, Tevfik Fikret gibi genç sanatkârlar için de böyledir.
Bu yönleriyle hemen hemen Servet-i Fünun toplulu¤u teflekkül edene kadar
söz konusu topluluk mensuplar› birer Ara Nesil sanatkâr› özelli¤i gösterir. Servet-i
Fünun’un öncülerinden biri durumundaki Cenap fiahabettin Hazine-i Fünun ve
Mektep gibi dergilerde fieyh Vasfî’ye ve baflka flairlere nazireler yazar; Tevfik Fikret,
Muallim Nâci-Muallim Feyzî yolunun izleyicisi olarak gazeller, tevhitler kaleme
al›r ve fieyh Vasfî’ye, Mualim Nâci’ye nazireler yazar.
Eski ile Yeni Aras›nda Yer Alanlar
Bu grupta de¤erlendirebileceklerimiz dönem içerisinde yenili¤i ileri seviyede
temsil eden Recaizade M. Ekrem ve Abdülhak Hâmit’ten gelecek etkiye aç›k olmakla
birlikte daha çok Muallim Nâci dairesinde yer alan veya bu daireye yaklaflan
yazar ve flairlerdir. Klasik zevke, dil ve üslup özelliklerine, hatta flekil ve kal›plara
önemli ölçüde ba¤l› kal›rlar. Bunun yan›nda Bat› edebiyatlar›ndan gelen
tesire de sanatlar›n› aç›k tutarlar. Bir bak›ma sentezci anlay›flla eskinin üzerine yeni
unsurlar› ekleyerek eskiyi kendi içerisinde yenileme çabas› içerisinde görünürler.
Muallim Nâci’nin Do¤u-Bat› ayr›m› yapmadan ve taklide düflmeden baflka
edebiyatlardan faydalanmak gerekti¤i fikri dönem içerisinde etki pay›na sahiptir.
Onun “aheng-i millî” kelime grubuyla ifade etti¤i millî bir söyleyifl ve terkip aray›fl›
içinde oldu¤u sezilir.
Edebiyatta “intihâl”e karfl› ç›kan Ahmet Râsim’de bu hassasiyet daha belirgin
hâl al›r. Bat›l›lar gibi düflünüp Türk gibi yazmay›, sosyal flartlar›m›za, âdet ve geleneklerimize
uygun bir edebiyat kurmay› öngörür. Ahmet Râsim’in devri içerisinde
“mutavassitîn” kelimesiyle karfl›lamaya çal›flt›¤› bu anlay›fl ve tavr› gelifltiren sanatkârlar›
bu grup içerisinde de¤erlendirmek mümkündür. Onlar, yenileflmede afl›r›l›-
¤a düflmeden ›l›ml›, orta bir yol takip etmek isterler. Ziya Pafla-Ahmet Mithat-
Muallim Nâci çizgisi üzerinden gelerek Ahmet Râsim, Ali Kemal, Recep Vahyî
gibi isimleri bu gruba dahil edebiliriz. Bunlar, Avrupaî tarzda yenili¤i ileri seviyede
uygulama alan›na götürmek isteyen sanatkârlar ve gruplar karfl›s›nda daha ›l›ml›
ve millî anlay›fl› temsil etmeleri, elefltiri yaz›lar› yazmalar› ile dikkat çekerler.