tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

64
Tanzimat sonras› Türk
edebiyat›n›n ikinci kufla¤›
içerisinde yer alan Muallim
Nâci, yetiflme tarz› ve zevk
bak›m›ndan klasik edebiyat
anlay›fl› dairesinde yer al›r.
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
Onun fliirinin dikkat çeken yanlar›ndan biri içinde karfl›tl›klar› ve çeliflkileri bar›nd›rmas›d›r.
‹ki duygu ve düflünce aras›nda bölünmüfl zihnin yaratt›¤› karfl›tl›klar
ve çeliflkiler, döneminin ayd›nlar›n›n Do¤u-Bat› aras›nda yaflad›¤› ikilik kadar flairin
mizac›yla ilgilidir. fiiirlerinin di¤er bir özelli¤i genellikle güç anlafl›l›r olmas›d›r.
Bu da onun fliirinin hayal dünyas›, dili, karfl›tl›klara dayanan söyleyifliyle ilgili bir
güçlük olarak belirmektedir.
fiiirleri Sahra (1879), Divaneliklerim yahut Belde (1885), Bunlar Odur (1885),
Makber (1885), Ölü (1885), Hacle (1885), Kahpe yahut Bir Sefilenin Hasbihâli
(1886) Bâlâdan Bir Ses (1912), Vâlidem (1913), ‹lhâm-› Vatan (1916), Garam
(1923), Hep yahut Hiç (Kitaplar›na girmemifl fliirleri, 1982) adl› kitaplar›nda toplanm›flt›r.
Neo-Klasik: Muallim Nâci
Yenileflme Dönemi Türk edebiyat›n›n içinde Muallim Nâci (1849-1893)’nin dikkate
de¤er bir yeri vard›r. Tanzimat sonras› Türk edebiyat›n›n ikinci kufla¤› içerisinde
yer alan flair, yetiflme tarz› ve zevk bak›m›ndan klasik edebiyat anlay›fl› dairesinde
yer al›r. Ziya Pafla gibi klasik fliiri iyi bilen, özellikle flekil ve zevk bak›m›ndan
bu edebiyata genifl olarak dayanan Muallim Nâci, tam anlam›yla klasik fliire
ba¤l› kalmaz. O, zevk ve flekil bak›m›ndan her ne kadar klasik fliire ba¤l› görünse
de bu esteti¤i aynen sürdürme çabas› içinde olan bir sanatkâr de¤ildir. Sanat hayat›n›n
ilerleyen döneminde Bat› edebiyat›n› tan›d›kça Bat› tecrübesi ve Bat›l› anlay›fl
çerçevesinde klasik fliiri yenileme çabas› içerisinde görünür. Onun fliirleri dikkatle
incelendi¤inde klasik Türk fliirinden farkl› yanlar›n›n oldu¤u anlafl›l›r. Kap›lar›n›
yenileflmeye s›n›rl› olarak açan flair, klasik edebiyatla ba¤›n› bilinçli flekilde sürdürür.
Bu da onun dönemi içerisinde ›l›ml›, orta bir yol tutturmas›na, neo-klasik bir
sanatkâr kimli¤i kazanmas›na yol açar.
A¤abeyi ile birlikte Sait Pafla’n›n yan›nda ‹mparatorlu¤un çeflitli vilayetlerini dolaflan
Muallim Nâci, medrese ö¤renimi görerek yetiflir. Çocuk denecek yaflta fliir
yazmaya bafllar. ‹lk fliirlerini Varna’da on sekiz yafl›nda yay›mlayan flair, k›sa zaman
içerisinde flöhrete kavuflur. Klasik edebiyat esteti¤iyle yetiflmesi, divan fliiri
yolunda fliirler ortaya koymas›n› sa¤lar. Yetiflti¤i y›llar, henüz klasik fliir zevkinin
ve anlay›fl›n›n tamamen ortadan kalkmad›¤› bir dönemdir. Kitap, gazete ve dergi
yoluyla klasik anlay›fla ba¤l› fliirlerin çokça yay›mland›¤› dönem içerisinde yaflanmaktad›r.
fiinasi ile birlikte yenili¤in bafllad›¤› süreçte klasik anlay›fl hemen ortadan
kalkmam›fl; Servet-i Fünun toplulu¤unun kurulufluna kadar varl›¤›n› güçlü flekilde
sürdürmüfltür. Yenili¤in fiinasi’den sonra önemli temsilcisi olan ve ayn› zamanda
klasik edebiyata karfl› fliddetli savafl açan Nam›k Kemal bile zaman zaman gazeller
yay›mlamaktad›r.
Muallim Nâci, böyle bir sanat ortam›nda klasik edebiyat›n fliir tekni¤ine hâkimiyeti
ve rindane söyleyifliyle belirir. K›t’alar, gazeller, münacâtlar, naatlar yazar.
“Mes’udî” ve “Mes’ud-i Harabatî” mahlaslar›n› kulland›¤› bu tür fliirlerinde dünya
alg›s› daha çok aflk ve flarap etraf›nda kurulur. Hayata yukar›dan bakma, bofl vermifllik,
bir nefleyi sürdürme arzusu ve buna efllik eden melâl duygusu, gereksiz ve
s›k›c› övünmeler bu fliirlerinin ortak özellikleridir. Bununla birlikte zaman zaman
özgün (orijinal) söyleyifllere ulaflan flair, dönemi içinde dikkate de¤er kalem ürünleri
ortaya koyar. Onun afla¤›da yer verdi¤imiz gazeli klasik edebiyat›n hayal dünyas›
ve sanatl› söyleyifliyle olan ba¤›n› gösterdi¤i kadar fliir sanat›ndaki gücünü de
aç›kça ortaya koyar: