Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
2. Ünite - Osmanl› Devletinde Ça¤dafllaflma<br />
(...)<br />
Mecaz oldu hakikat, hakikat oldu mecaz<br />
(...)<br />
Heva vü berk ü ziya vü buhar u m›knat›s<br />
Yed-i tasarruf-› insanda unsur-› harekat<br />
(...)<br />
Ne kald› çeflme-i heyvan, ne daru-yu Suhrab<br />
Ne kald› nüsha-› efsun, ne hükm-i t›ls›m›yyat<br />
(...)<br />
Ne kald› remil ü kehanet, ne kald› cifriyyat<br />
(...)<br />
De¤il ukule Ekanim k›ble-i hacat<br />
(...)<br />
Hudud-› hakku vezaif muayyen ü sabit<br />
Ne kald› cebr ü tegallüb, ne kald› keyfiyyat<br />
Hukuk-› flahsu tasarruf masun taaruzdan<br />
Zaman zaman-› terakki, cihan cihan-› ulum<br />
Olur mu cehl ile kabil beka-y› cemiyyat”<br />
(Büyük Türk Klasikleri, C. 8, s. 365).<br />
19. As›r manzumesi, de¤iflen dünyan›n, bizim düflünsel yan›m›za çarpmas›yla<br />
ortaya ç›kan hayretli fark edifller dizgesini içeren bir belge niteli¤i tafl›r. 25 beyitten<br />
kurulu manzume; öncelikle, insan ve fleyler aras›ndaki iliflkinin yeni bir milad›n›<br />
oluflturan düflünce kazan›mlar›n› sayg›yla yücetir, tazim eder. Sonra bu kazan›mlar›n<br />
dünyada neleri de¤ifltirdi¤ini ve neleri yok etti¤ini s›ralar. Buna göre, topyekûn<br />
bir de¤erler de¤ifliminden söz etmek mümkündür. Zira “basit” zannedilen fleylerin<br />
karmafl›k (mürekkep), karmafl›k zannedilen fleylerin de basit, yal›n ve tek yönlü oldu¤u<br />
anlafl›lm›flt›r. Buna ilaveten mecazlar hakikate, hakikatler mecaza çevrilmifltir.<br />
Kimya bilimindeki geliflme; havan›n, suyun, topra¤›n ve ›fl›¤›n içindeki gizil gücü<br />
a盤a ç›karm›fl ve insanl›¤›n kullan›m›na (yed-i tasarruf-› insan), emrine sunmufltur.<br />
Böylece akl›n› kullanarak dünyan›n en güçlü varl›¤› haline gelen insan<br />
için, zaman ve mekân boyutlar› da de¤iflmifl ve k›salm›flt›r: “Tefahür eylemesin mi<br />
bu asr a’sara/ K›saltt› bu’d-i mekân ü zaman› muhtereat.” Mesafeleri aflan yeni icat<br />
ve aletleri bünyesinde tafl›yan ve bunlarla hurafeleri, bat›l inançlar› yok eden 19.<br />
as›r, kazan›mlar›yla övünmelidir.<br />
‹nsan, akl›n› kullanarak do¤adan kendine yeni bir dünya kurmufltur. Bu yeni<br />
dünyan›n efendisi, Orta Ça¤ anlay›fl›n›n do¤ufltan suçlu kabul etti¤i, günahkâr gördü¤ü<br />
ve daima affedilmeyi, güdülmeyi bekleyen “‹sa’n›n kuzular›” de¤il; ak›lla<br />
dünyay› yeniden flekillendiren, Tanr›sal cenneti yeryüzünde kurmaya niyetli, kuflkucu<br />
ve biraz isyankâr ama çözümü hep kendi gerçek dünyas›nda arayan bir insan<br />
tipiydi. Eski insan tipi, kendisinden büyük güçlerin nesnesi; yeni insan tipi ise<br />
dünyan›n ve kendi eylemlerinin öznesi olma iddias›nda idi. Bu yeni insan tipi, Avrupa’da<br />
Rönesans’tan sonra ortaya ç›km›fl ve dünyan›n gidiflat›n› de¤ifltiren büyük<br />
at›l›mlar› gerçeklefltirmifl; havan›n, suyun, tafl›n/kömürün gücü, bu yeni insan›n<br />
gücünün yan›nda yer alm›flt›. Ifl›¤›n, sesin ve topra¤›n sakl› güçleri de daha sonra<br />
bu yeni insan›n gücüne kat›lacak ve dünya, bu iradi insan taraf›ndan yeniden yorumlanmay›,<br />
biçimlenmeyi bekleyecekti. ‹flte bu yeniden yorum, eski kanaatleri<br />
kökten geçersiz kabul ediyordu; yeni insan daha realist bir gözle dünyaya bakmaktad›r.<br />
Gözlem ve deneyimleri (tecarib) ile yeni bir bilgi konsepti oluflturan bu<br />
27<br />
19. As›r manzumesi, de¤iflen<br />
dünyan›n, bizim düflünsel<br />
yan›m›za çarpmas›yla ortaya<br />
ç›kan hayretli fark edifller<br />
dizgesini içeren bir belge<br />
niteli¤i tafl›r.
Change language