You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Tanzimat Edebiyat›n›n<br />
Kültürel Arka-Plan›<br />
DÜNYADAK‹ AYDINLANMACI SÜREÇ VE 19. YÜZYIL<br />
19. yüzy›l parçalanmalar, paylafl›mlar ve yeni oluflumlar ça¤›d›r. 19. yüzy›la gelinceye<br />
kadar dünya hiç bu kadar huzursuz olmad›. T›pk› gelecek olaylara kaynak<br />
sa¤layarak “neden’leflecek bu dönem, elbette geçmifl yüzy›llar›n ç›kar›m› olan bir<br />
sonuçtu ve bu sonucun ana karakteri, ikilemli (düalist) çat›flmalarla örülmüfltü. Bu<br />
ça¤› anlayabilmek için, onu haz›rlayan temel nedenler dizgesini iyi kavramak gerekir.<br />
Avrupa’daki Rönesans hareketleri de Osmanl›’n›n yenileflme hareketleri gibi biraz<br />
zorunlu nedenlerden bafllam›flt›; ‹stanbul’un fethi, deniz ve kara ticaret yollar›n›n<br />
Türklerin eline geçmesi, kilisenin akl› ve insan iradesini yok sayan dogmatik<br />
bask›lar› vb. gibi nedenler, Bat›’n›n kendini radikal bir biçimde yeniden sorgulamas›n›<br />
sa¤lam›flt›. Ancak yenileflme olgusunu pragmatik bir al›fllar silsilesi biçiminde<br />
gören Osmanl›n›n aksine bu hareket, Antik Ça¤’›n hümanist düflünceleri üzerinde<br />
sistemli olarak geliflti¤inden köklü ve kal›c› de¤iflimleri do¤urmufl ve tüm<br />
dünyay› etkilemifltir.<br />
1440’l› y›llardan itibaren Roma ve Floransa Akademileri’nde toplanan ayd›nlar,<br />
sanatkârlar ve düflünürler; daha rasyonel bir dünya alg›s› yaratmak için Antik Ça¤<br />
bilginlerinin eserlerini Latinceye çevirmifl ve bu eserler üzerine genifl yorumbilimsel<br />
tart›flmalar yapm›fllard›r. ‹stanbul’un fethediliflinden üç y›l sonra (1456) Gutenberg<br />
matbaada ilk kitab›n› basar. 1519’da Martin Luther, ‹ncil’i Almanca’ya çevirerek<br />
Roma Kilisesine karfl› savafl açar. Matbaan›n da katk›s›yla 16. yüzy›l, Avrupa<br />
için âdeta bir ders çal›flma, s›nava haz›rl›k dönemidir. Daha 15. yüzy›lda bas›lan<br />
eserlerin say›s› dikkate al›n›rsa matbaan›n büyük bir ayd›nlanma hamlesi yarataca-<br />
¤› kolayca anlafl›lacakt›r. Kaynaklar, 1500 y›l› itibar›yla 60’›n üzerinde Alman flehrinde<br />
matbaan›n oldu¤unu söyler. Ayr›ca 15. yüzy›lda Avrupa’da 1700 matbaa kuruldu¤u<br />
ve 15-20 milyon kitab›n bas›ld›¤› san›lmaktad›r.<br />
Bat›’n›n Rönesans ile edindi¤i düflünsel birikim, 17. yüzy›lda ‹ngiltere’de bafllay›p<br />
18. yüzy›lda Fransa ve Almanya’da geliflecek olan ve bugünkü dünyan›n flekillenmesinde<br />
büyük katk›lar› bulunan Ayd›nlanma Dönemini do¤uracakt›r. Ayd›nlanma<br />
Dönemi’nin en önemli temsilcilerinden Francis Bacon, Thomas Hobbes<br />
Voltaire, Montesquieu ve Kant gibi düflünürler, “ön yarg›lar”, “dogmalar” ve<br />
“bat›l inançlar” yerine insanlar› akl›n ayd›nl›¤›nda düflünmeye, deneyle gerçekleri<br />
kavramaya, bilinenlerden flüphe etmeye ve insan› bir bak›ma dünyal›k kaderini<br />
yazmaya davet ederler. Rasyonel bir dünya kurma iddias›ndaki bu bireyler için<br />
‹stanbul’un fethi, deniz ve<br />
kara ticaret yollar›n›n<br />
Türklerin eline geçmesi,<br />
kilisenin akl› ve insan<br />
iradesini yok sayan<br />
dogmatik bask›lar› vb. gibi<br />
nedenler, Bat›’n›n kendini<br />
radikal bir biçimde yeniden<br />
sorgulamas›n› sa¤lam›flt›.<br />
Bat›’n›n Rönesans ile<br />
edindi¤i düflünsel birikim,<br />
17. yüzy›lda ‹ngiltere’de<br />
bafllay›p 18. yüzy›lda Fransa<br />
ve Almanya’da geliflecek<br />
olan ve bugünkü dünyan›n<br />
flekillenmesinde büyük<br />
katk›lar› bulunan<br />
Ayd›nlanma Dönemini<br />
do¤urmufltur.
Change language