You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2. Ünite - Osmanl› Devletinde Ça¤dafllaflma<br />
leri reddeder. Bat›daki pozitivist düflünce kazan›mlar›n›n ülke gündemine akmas›n›<br />
sa¤layan Beflir Fuat’›n mevrus hastal›¤› ve yaflad›¤› iç çat›flmalar nedeniyle intihar<br />
etmesi, modernleflme çabalar› için büyük bir kay›p olmufltur. Bu ba¤lamda,<br />
Beflir Fuat’›n b›rakt›¤› yerden çal›flmalar›n› daha düzenli bir flekilde yürüten Ahmet<br />
fiuayp’›, biraz daha öncesinden uzun öyküleriyle bir Türk ansiklopedisti gibi<br />
çal›flan Ahmet Mithat’›, yenileflme çabalar›n› romanlar›nda sosyal bir fon olarak<br />
kullanan Mizanc› Murat ve Samipaflazade Sezai’yi, Osmanl› toplumundaki de-<br />
¤iflme ve dönüflme çabalar›n› etkisinde kald›¤› Auguste Comte’un düflünceleri do¤rultusunda<br />
sistematize etmeye çal›flan Jön-Türk hareketinin liderlerinden Ahmet<br />
R›za’y› ve özellikle fliirlerinde kulland›¤› radikal imgeler arac›l›¤› ile toplumsal bilinçalt›n›<br />
uyarmaya çal›flan Tevfik Fikret’i modernleflme çabalar›m›z›n öncüleri<br />
aras›nda sayabiliriz.<br />
Ayr›ca, Avusturya ve Rusya’n›n bask›lar› sonucu Osmanl›’ya s›¤›nma durumunda<br />
kalm›fl 1849 Polonya-Macar mültecilerini de burada, Türk modernleflmesine<br />
yapt›klar› olumlu katk›lardan dolay› sayg›yla anmak gerekir. Bat›’daki düflünsel geliflmelerden<br />
yakinen haberdar olan bu seçkin göçmen toplulu¤u, Osmanl›’n›n sivil<br />
ve askerî bürokrasisinde önemli hizmetler ifa etmifllerdir. Oldukça zay›f bir döneminde<br />
olmas›na ra¤men Osmanl›’n›n, Avusturya ve Rusya’n›n büyük bask›lar›na<br />
karfl› kendilerine “hayat ve fleref garantisi” verdi¤i bu insanlar (General Bem/ Murat<br />
Pafla, Czaikovsky/ Sad›k Pafla, Vimety/ ‹smail, Zanitsky/ Osman, Borzecky/<br />
Mustafa Celaleddin Pafla) Müslüman olmufllar ve büyük bir ba¤l›l›kla ülkenin<br />
kalk›nmas› için çal›flm›fllard›r. 19. yüzy›lda Osmanl› dünyas›na haritac›l›k,<br />
matematik e¤itimi, ressaml›k vb. birçok yenilik bu göçmen vatandafllarca girmifltir.<br />
Hatta ‹lber Ortayl›, do¤ru bir tespitle “ulusalc› bir Bat›l›laflman›n da bu çevrede<br />
bafllad›¤›n›” söyler.<br />
Ancak bütün bu olumlu geliflmelere ra¤men, modernleflme çabalar›n›n, ya hudutsuz<br />
bir kendine güven açmaz›nda ya da afl›r› bir güvensizli¤in yaratt›¤› yine hudutsuz<br />
bir hayranl›k duygusu veya afla¤›l›k kompleksi ile sa¤l›ks›z bir zeminde ve<br />
kesintili süreçlerde geliflti¤ini söylemeliyiz.<br />
Oldukça uzun ve sanc›l› bir sürece gönderme yapan bizdeki modernleflme kavram›,<br />
Bat›’daki serüveni ile ço¤u kez uyuflmayan temel farkl›l›klar da gösterir. Sorunun<br />
as›l kayna¤›na inildi¤inde görülür ki, Avrupa’daki modernleflme, düflünsel<br />
bir arka-plan kültürüne sahip oldu¤u gibi, pozitif bilimlerdeki sürekli ve kararl›<br />
ilerlemelerin sonucu olarak geliflen do¤al bir sürece çevrilmiflti. Matbaan›n icad›yla<br />
bilgi toplumsallaflm›fl, kitleler ayd›nlanm›flt›. Mutlak›yetçi yönetim biçimleri ve<br />
kilisenin bask›c› kimli¤i, bireyleflme sürecinin öne ç›kt›¤› bir dönemde eski itibar›n›<br />
yitirmifl idi. Yönetimde kral da olsa, ayd›nlanm›fl bir kamuoyuna ait sa¤duyu, yaflamsal<br />
reflekse dönüflen yönlendirici bir ifllev kazanm›fl; yasama ve yürütme organlar›<br />
üzerinde yabana at›lmayacak bir nüfuza sahip olmufltu.<br />
K›saca, Avrupa’daki ça¤dafllaflma (modernleflme), uzun mücadeleler sonucu<br />
kazan›lm›fl baflar›lar›n do¤al bir yaflam anlay›fl›na dönüfltürülmüfl biçimiydi ve kendili¤inden<br />
iflleyen, otomatik denetleme düzenekleri gelifltiren bir sistem karakteri<br />
kazanm›flt›. Dahas› bu oluflum, sahiplerine refah, maddi güç ve özellikle bütün Avrupa’y›<br />
birlefltiren bir bilinçalt› fobisine yani Osmanl›lara/ Türklere karfl› cephelerde<br />
zaferler de kazand›rarak kendini kan›tlam›flt›; onun için vazgeçilmezdi. Oysa<br />
Türk modernleflmesi, bafllang›çta “de¤iflen ve geliflen dünyay› yakalama” gibi, biraz<br />
da korkunun refakat etti¤i pratik bir yarar amac› tafl›makta idi ve kurumsal bir<br />
nitelik kazanabilmesi için; kolektif bilinç düzeyinin hasletleri ve özlemlerini arketip<br />
düzeyinde temsil edecek olan gerçek anlamda “zaman kurucu” (time-binder)<br />
kifliliklere ihtiyaç duymakta idi.<br />
29<br />
Zaman kurucu (time<br />
binder): Ayd›nl›k bir bilinçle<br />
geçmifl ve gelece¤i flimdide<br />
bütünlefltiren; yal›t›k ve<br />
sökük zamanlar›<br />
bütünlefltirerek yeni bir<br />
tarihsellik kuran insan.<br />
Zaman kurucu için tarih,<br />
s›ral› bir olaylar silsilesi<br />
de¤il, içinde flekillendi¤imiz<br />
ve gelece¤i<br />
biçimlendirdi¤imiz sürekli<br />
olufllar dizgesidir.
Change language