tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

66
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
Muallim Nâci’nin yenilikçi fliirleri olmas›na ra¤men döneminde daha çok klasik
fliirin temsilcileri aras›nda kabul edilir. Bunda eski-yeni çat›flmalar›nda klasik edebiyattan
yana olanlar›n onun etraf›nda kümelenmifl olmas›n›n da rolü vard›r.
Recaizade Mahmut Ekrem-Muallim Nâci aras›nda her iki flairin taraftarlar›n›n da kar›flt›¤›
uzun y›llar sürecek kavgalar onu eskinin savunucusu ve temsilcisi konumuna
sürükler. O, Recaizade Mahmut Ekrem’le Abdülhak Hâmit’in yenileflme yolunda
gösterdikleri afl›r› uygulamalar›n karfl›s›nda daha ›l›ml› bir yol tutturur. Bunda
onun klasik edebiyat› içinden yenilemek çabas›nda oluflu da rol oynar. Fakat, daha
belirleyici sebep, içinden geldi¤i, kendisini ifade edebilece¤i genifl bir alan olarak
gördü¤ü mizac›na uygun bu dünya alg›s›n›n modernleflerek yaflayaca¤›na olan
inanc›d›r. Ancak, Türk edebiyat›n›n içine girdi¤i de¤iflim süreci Muallim Nâci’yi
hakl› ç›karmayacakt›r. Yenilik bir süre sonra klasik zevkin ve anlay›fl›n karfl›s›nda
üstünlü¤ünü kuracakt›r.
De¤iflik türlerde çok say›da kitab› yay›mlanan Muallim Nâci’nin fliir kitaplar›
Terkib-bend-i Muallim Nâci (1874), Âtefl-pâre (1883), fierâre (1884), Fürûzân
(1886), Sünbüle (1890), Mir’ât-› Bedâyi (1896) ve Yâdigâr-› Nâci (1897)’dir.
Yenileflmenin ‹kinci Kufla¤›nda fiekil De¤iflmeleri
Yenileflmenin birinci kufla¤› naz›m fleklinde, kafiye düzeninde ve ölçü de baz› yeni
uygulamalara gitmiflti. Bu yeni uygulamalar ikinci kuflak taraf›ndan da sürdürülerek
daha ileriye götürülür. Hece ölçüsü denenir, Bat› edebiyatlar›ndan al›nan naz›m
flekilleriyle fliirler yaz›l›r ve kafiye düzeninde de¤iflikliklere gidilir.
Birinci kuflaktan Ziya Pafla, heceyle fliir yazm›flt›. Nam›k Kemal ise tiyatro
eserlerinde yer alan manzum k›s›mlarda hece denemelerinde bulunur. Abdülhak
Hâmit’ten de heceyle bir eser yazmas›n› ister. Abdülhak Hâmit’in Nesteren adl› tiyatro
oyunu bunun üzerine yaz›l›r. Nam›k Kemal’den gelen etkiyle Recaizade
Mahmut Ekrem de heceyi dener. Fakat, bu ölçüde pek baflar›l› olamazlar. Bununla
birlikte hece flairlerin yavafl yavafl ilgi duymaya bafllad›¤› ölçü olur. Bu konuda
Orhan Okay flunlar› belirtir:
“Bu arada özellikle Ekrem ve Hâmit’in aruzu kullanma yolundaki tutumlar›ndan
da söz etmek gerekir. Uygulamada aruza hâkim olamayan Ekrem, Takdir-i Elhan’da
ilk kez, konuya göre vezin seçme görüflünü ortaya koyar. Gerçekten de bu
görüfl Servet-i Fünun flairleri taraf›ndan benimsenecek ve baflta Fikret olmak üzere,
ifllenen konunun özüne uygun tef’ilelerle fliir yazma yolu baflar›yla uygulanacakt›r.
Hâmit ise aruzu tam bir serbestî içinde kullanacak, kendince tef’ileler yaratacak,
hatta özellikle manzum tiyatrolar›nda canl›l›¤› ve hareketlili¤i sa¤lamak için
de¤iflik yap›da vezinler deneyecektir. Onun açt›¤› bu yolda gene Servet-i Fünun
flairleri, baflta Cenap olmak üzere yürümeye devam edeceklerdir. Bunlara ek olarak,
Hâmit’in Bâlâdan Bir Ses’te vezin kullan›lmad›¤›n› belirtelim.”.
YEN‹LEfiMEN‹N ÜÇÜNCÜ KUfiA⁄I: ARA NES‹L
Yenileflmenin ikinci kufla¤›ndan sonra onlar› takip eden Ara Nesil ad›n› verdi¤imiz
üçüncü kuflak gelir. Tanzimat sonras› birinci ve ikinci kufla¤›n takipçisi olarak Ara
Nesil mensuplar›, söz konusu bu iki kufla¤›n fliirin flekil, üslup ve içeri¤inde yapt›-
¤› yenili¤i daha da geniflletir ve gelifltirirler. Bu edebî devrede yeni flekil denemeleri
ve yeni temalar da belirir. Bir yandan klasik fliirin flekil ve türleri kullan›l›rken
di¤er yandan Bat› edebiyat›n›n etkisiyle sarma kafiye, çapraz kafiye sone ve serbest
flekiller denenir. Kafiye örgüsüne tamamen ba¤l› kalmak yerine yer yer fliirin
yap›s›na göre yeni uygulamalara giriflildi¤i de olur. Serbest müstezat henüz Servet-