tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

5. Ünite - Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›nda Roman:1 (1.Kuflak)
• Ahmet Mithat Efendi’nin hikâye ve romanlar›nda kendi kiflili¤ini gizlemedi-
¤i, zaman zaman yazar kimli¤iyle ortaya ç›kt›¤›, okuyucuya hitap ederek
onunla diyalog kurdu¤u; olay örgüsüne veya kahramanlara müdahale etti¤i
görülür.
a) S›k s›k okuyucuya “Ey kâri!”, “Ey kârie!” diye seslenir. Okuyuculara anlat›lan
mesele hakk›nda bilgi, düflünce ve görüfllerini söyler veya onlar›n fikirlerini sorar.
Bu tarz anlat›m, meddahlar›n baflvurdu¤u bir anlat›m tekni¤idir. Ahmet Mithat
Efendi de meddahlar gibi okuyucunun dikkatini anlat›lan konu üzerinde toplayabilmek
için onlarla diyalog kurma yolunu seçer:
“Bundan otuz befl sene kadar mukaddem bir zamanda fiehzadebafl›’nda Canbert isminde
bir zat var idi. Bilmem bilir misiniz?” (Çengi)
“Ne o? fiaflt›n›z m›? Hey kardeflim hey! ‹çinizde Râk›m hâlinde büyümüfl adam varsa
baks›n, sa’y-i dest olarak ilk kazand›¤› paraya ne kadar sevinmifltir, hat›rlas›n.” (Felatun
Bey ile Râk›m Efendi)
“Karl niçin Müslüman oldu bilir misiniz? Bilmek de¤il ihtimal ki bir mana bile vermezsiniz.
Size biz söyleyelim: Mutlaka Süleymaniye’ye gelmek için. Acaib! Süleymaniye’ye
gelmekten istifadesi?...” (Dünyaya ‹kinci Gelifl)
“Tuhaf fley! fiimdi hat›r›m›za geldi, bari kârilerimize dahi arz edelim.” (Karnaval)
“Ah ey kâri! Hayalen de¤il, hakikaten dahi imkân mutasavver olabilse idi de sizi flu
yaz›hanenin karfl›s›ndaki yald›zl›, nazik iskemlenin üzerine oturtsa idim; Han›m’›n
yaz› yaz›fl›n› oradan temafla etse idiniz.” (Taaffüf)
b) Ahmet Mithat Efendi, hikâye ve romanlar›n›n kimi bölümlerinde zaman zaman
kendine de seslenir:
“Vah muharrir efendi, yaln›z bu kadar m› oldu?” (Felatun Bey ile Râk›m Efendi)
“Aman muharrir efendi, korkar›m kendine k›yacak!” (Karnaval)
c) Yazar / anlat›c›, bazen hikâyesini anlatt›¤› kahramanlara kendisi de k›zar yahut
ac›r; yap›lan hareketi be¤enir veya be¤enmez. Böylece olay örgüsünün ak›fl›na
s›k s›k kar›fl›r:
“Vay habis vay! Ama art›k bizim de k›zaca¤›m›z geldi.
Bîçâre Hasan Mellah! Bîçâre ki bîçâre! Her fleyden maada, o kadar rikkat-i kalbe
mâlik oldu¤u içindir ki bîçâredir. (Hasan Mellah)
“Aferin Peyker! Yine zekâvetli k›z imifl be!” (Taaffüf)
• Ahmet Mithat Efendi, eserlerinde sanat de¤eri yüksek eserler yazmak yoluna
gitmemifl; edebî yönü güçlü eserler kaleme almak yerine ö¤retici eserler
yazmay› tercih etmifltir. Kâmil Yazg›ç’›n belirtti¤ine göre bu konuda o “
Sizin eserleriniz aras›nda edebî olanlar hangileridir?” sorusuna flöyle karfl›l›k
verir:
“Ben ‘edebî’ say›lacak hiçbir eser yazmad›m. Çünkü benim eserlerimin ço¤unu yazd›¤›m
s›ralarda, memlekette edebiyattan anlamayanlar nüfûsumuzun bilâ-mübala-
¤a yüzde doksan dokuzunu teflkil ediyordu. Benim emelim de ekseriyete hitap etmek,
onlar›n dertlerine tercüman olma¤a çal›flmakt›. Zaten ‘edebiyat’ yapma¤a ne vaktim,
ne de kalemim müsait de¤ildi. Edebiyat› Hâmitlere, Ekremlere, yani erbab›na b›rakt›m.
Fakat ne yalan söyleyeyim, e¤er elimde olsayd›, onlar› da, o devirde ‘edebiyat’
yapmaktan men ederdim. Çünkü bence, nüfusun yüzde doksan dokuzu koyu
83