tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

72
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
lâl, Ali Nusret, Mustafa Fehmi, Ali Nadir, ‹smail Safa, Halid Ziya ve daha birçok genç
mensur fliir alan›nda kalem denemeleri yapt›lar.”
Envâr-› Zekâ ve fiark dergilerinde Mustafa Reflit’in, Tercümân-› Hakîkat;
fiafak ve Saâdet’te de Mehmet Celâl’in, ‹zmir’de ç›kan Hizmet’te ise Halit Ziya’n›n
mensur fliir denemelerine rastlanmaya bafllan›r. Daha sonra Mustafa Reflit,
düzyaz› fliirlerini Gözyafllar› (1304/1887-8) ad›yla küçük bir kitapta toplar. Düzyaz›
fliirin geliflmesinde önemli rol oynayan Halit Ziya ise Mensûr fiiirler (1307/1891)’i
ve Mezardan Sesler (1307/1891)’i yay›mlar.
Gözyafllar› yazar› Mustafa Reflit, günlük yaflay›fl› içerisinde tesadüfen karfl›laflt›¤›
küçük hayat sahnelerini konu edinir. K›sa cümlelerden kurulu, k›sa zaman dilimlerinin
üzerinde toplanan dikkati, metni genellikle çarp›c› bir sonla bitirir.
Bu dönemin bir baflka düzyaz› fliir yazar› Mehmet Celâl’dir. Onun “Hazân”,
“Gözyafl›”, “Güzel Bir Gece” gibi mensurelerinin yan› s›ra, edebiyata ilk at›ld›¤›
1884’ten itibaren etkisi alt›nda oldu¤u Muallim Nâci’nin bir fliirinin etkisinde kalarak,
ayn› temi ve muhtevay› “‹stifâza” üst bafll›¤›yla düzyaz› fleklinde yeniden yaz›p,
Muallim Nâci’nin Tercüman-› Hakîkat’teki “Edebiyat” sütununa gönderdi¤i ilk
gençlik devresinin sanatl› düzyaz› denemeleri bulunmaktad›r. O, 1895’te yay›mlanan
Elvâh-› fiairane adl› kitab›ndaki düzyaz› fliirlerinde tabiat manzaralar›ndan
renkli tablolar yapar. Bahar manzaralar›n›n üzerinde duran hayal dünyas› güneflin
›fl›¤›yla renklenmifl günün de¤iflik saatlerinin tasvirlerini sergiler. Ayr›ca aflk ve sevgilinin
hayali söz konusu metinlerin iç dünyas›n› kuran unsurlar durumundad›r. Bu
konuda F. And› flunlar› söyler:
“Bu edebî türün kabul görmesinde Recâizâde Ekrem’in, yukar›da ad› geçen
Takdîr-i Elhân’daki ‘Her mevzûn ve mukaffâ lak›rd› fliir olmak lâz›m gelmez, her
fliir mevzûn ve mukaffâ bulunmak iktizâ etmedi¤i gibi.’ cümlesi ve yine Takdîr-i
Elhân’da ‘Bendenizce kafiyesiz fliir yazmakdan ise nesr-i muhayyel yolunda tasvîri
merâm etmek evlâ ve efdaldir. Nesr-i muhayyel ise mevzûn de¤il iken, adeta tavr-
› fli’ri alabiliyor.’ cümlesindeki edebî fetvâs› etkili olmufltur.”
Halit Ziya, 1886’da Hizmet gazetesinde yay›mlanmaya bafllayan, daha sonra
1891’de Mensûr fiiirler ve Mezardan Sesler adl› eserlerinde toplanan yaz›lar›yla bu
türün Türk edebiyat›ndaki ilk baflar›l› ve kal›c› örneklerini kitaplaflt›r›l›r. Böylece Ara
Nesil döneminde dikkate de¤er örneklerin ortaya konmas›ndan sonra Servet-i
Fünun ve Fecr-i Âtî mensuplar›n›n kaleminde mensur fliir âdeta bir moda hâlini al›r.
Böylece Tanzimat sonras›n›n ikinci kufla¤› ile üçüncü kufla¤› ortaya koyduklar›
kalem ürünleriyle Türk fliirini içerik ve flekil yönünden de¤ifltirmifl ve gelifltirmifl,
Servet-i Fünun flairlerinin daha Bat›l› ve yeni bir edebiyat kurabilecekleri zemini
oluflturmufltur.