You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
86<br />
Felatun Bey ile Râk›m<br />
Efendi, Türk edebiyat›nda<br />
Tanzimat’tan sonra<br />
bafllayan Bat›l›laflman›n<br />
yanl›fl anlafl›lmas›n› konu<br />
alan ilk romand›r.<br />
Roman kutupluluk üzerine<br />
kurulmufl, çift zincirli olay<br />
örgüsüne sahiptir.<br />
Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›-I<br />
Gerçekçi köy tasvirine, köy evine, mahallî konuflma özelli¤ine pek rastlanmaz. Bununla<br />
birlikte Yamal› Musa A¤a’n›n kiflili¤inde gerçe¤e yaklaflan köy a¤as› tipi çizdi¤ini<br />
belirtmemiz gerekir. Yazar, Yamal› Musa A¤a’n›n kiflili¤inde, o dönemde uygulama<br />
alan›nda olan iltizam usulünü de tenkit etmifltir.<br />
Ahmet Mithat Efendi’nin eserleri içinde Felatun Bey ile Râk›m Efendi (1875) adl›<br />
roman›n›n önemli bir yeri vard›r. Bu roman, Türk edebiyat›nda Tanzimat’tan<br />
sonra bafllayan yanl›fl Bat›l›laflmay› konu alan ilk romand›r. Yazar, birbirinin z›dd›<br />
Râk›m Efendi ile Felatun Bey tipleri etraf›nda son yüzy›l Osmanl› toplum hayat›n›<br />
gerçekçi bir gözle de¤erlendirme yoluna gider.<br />
Roman, kutupluluk üzerine kurulmufl; çift zincirli olay örgüsüne sahiptir. Birinci<br />
kutupta Felatun Bey, ikinci kutupta Râk›m Efendi yer almaktad›r. Yazar, roman›n<br />
birinci bölümünde iki önemli kahramandan biri durumunda olan Felatun Bey’i,<br />
ikinci bölümünde di¤er önemli kahraman› Râk›m Efendi’yi aile çevresi, yetiflme ortam›<br />
ve kiflisel özellikleriyle dikkatlere sunar. Geriye dönüfl tekni¤iyle çocukluk<br />
y›llar›ndan itibaren tan›tt›¤› kiflilerin olay örgüsü içindeki yerlerinin ve ifllevlerinin<br />
belirmesini sa¤lar. Böylece anlat›c› roman dünyas›n›n iki temel kahraman› ve onlar›n<br />
temsil etti¤i hayat anlay›fl›n› karfl›laflt›rma imkân› haz›rlar.<br />
Felatun Bey, alaturkal›ktan alafrangal›¤a aniden geçen ö¤renim düzeyi düflük<br />
bir baban›n çocu¤u olarak iyi bir ö¤renim görmeden yetiflir. Gerçi rüfltiyeye gitmifl,<br />
bir Frans›zca hocas› haftada iki defa eve gelip ders vermifltir. Ama onunla babas›n›n<br />
yak›ndan ilgilenmemesinin sonucunda iyi bir ö¤renim görememifl; babas›n›n<br />
yolunda alafranga hayat anlay›fl› içinde yetiflmifltir. Büyükçe bir kalemde çal›fl›yor<br />
olmas›na ra¤men e¤lenceden, gezmeden kaleme gidecek vakit bulamaz. Ancak<br />
çarflamba günleri u¤rad›¤› kalemde arkadafllar›na saat alt›dan dokuza kadar hafta<br />
içinde ne yapt›¤›n› anlat›r. Birkaç arkadafl›n› alarak eve misafirli¤e getirir. Kendisini<br />
Eflâtun’dan ak›ll› bulan, kibirli, kendini be¤enmifl biridir. Babas›n›n yirmi bin<br />
kuruflluk gelirine güvenmektedir. Kitaplara karfl› özel bir merak› olan Felatun Bey,<br />
ç›kan kitaplar› ald›rt›r ve A. P. (Ahmet Plâtun) harflerini bast›rd›ktan sonra kütüphanesine<br />
koyar. Kitaplar› okuma yoluna gitmez. Asl›nda kitap okuyacak kadar birikimi<br />
de yoktur. O, hayat›n› Bat› tarz› yaflama biçimine özentiyle geçiren, lüks yerlerde<br />
e¤lenmekten ve para harcamaktan baflka bir fley yapmayan biridir. K›z kardefli<br />
Mihriban da kendisi gibi fl›mar›k yetifltirilmifl, sorumsuz biridir.<br />
Roman›n ikinci bölümünde anlat›lan Râk›m ise Felatun Bey’den farkl› yetiflme<br />
tarz›na sahiptir. Kavas olan babas›n› daha bir yafl›ndayken kaybetmifl, annesi ve<br />
Arap dad›s›n›n bak›m›yla yetiflmifltir. Befl yafl›nda Sal›pazar›’nda Tafl Mekteb’e bafllayan<br />
Râk›m, on birinde rüfltiyeye girer. Genç yafl›nda buray› bitirerek Hariciye kalemine<br />
kendisini kabul ettirmeye yol bulmufltur. Delikanl› ça¤›na girdi¤i s›rada annesini<br />
de kaybeden Râk›m, dad›s› ile kalakalm›flt›r. Zengin olan ve bu zenginli¤e<br />
dayanarak hiç bir ifl yapmadan gününü gün eden Felatun Bey’in tam tersine Râk›m<br />
Efendi, Hariciye’den baflka buldu¤u her ifle koflar. Bir yandan da ö¤renimine devam<br />
eder, Ermeni dostunun kütüphanesinde kitap okur. ‹yi ö¤renmifl oldu¤u Frans›zcadan<br />
yüksek para karfl›l›¤›nda kitaplar çevirir, ecnebilerin çocuklar›na Türkçe<br />
dersi verir. Felatun Bey’in tersine kendi kültürüne ba¤l›, afla¤›l›k duygusuna kap›lmayan<br />
birisidir.<br />
Zaman zaman yollar› kesiflen Felatun Bey’le Râk›m Efendi’nin anlat›m› her ikisinin<br />
sürdürdü¤ü yaflama fleklinin görünürlük kazanmas›na yarar. Râk›m Efendi,<br />
Felatun Bey’deki olumsuzluklar›n olumlulu¤a dönüfltü¤ü kiflidir. Bu yönüyle roman›n<br />
tuttu¤u tez ortaya ç›kar. Bu da insan›n çal›flarak kendi eme¤iyle hayat›n›<br />
sürdürmesi, kültürel de¤erlerine ba¤l› kalmas› gerekti¤i düflüncesidir.
Change language