tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

70
Yenilikçilerde romantizmden
gelen afl›r› duygululuk aflk
fliirlerinde kendini gösterir.
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
Bu dönemde flair, bir yandan ince duygular› hissî bir söyleyiflle ifadelendirmeye
çal›fl›rken di¤er yandan hayat›n basit ve yaflanan gerçekli¤ini ifade alan›na tafl›r.
Bu da insan›n iç dünyas›n›n ve tabiat›n öne ç›kmas›n› getirir. fiiirin sentaks› de¤iflmeye,
diyalog ve konuflma üslubu yayg›nlaflmaya bafllar. Bu tür ifadelerde flairane
yüksek söyleyifl ço¤u kez geri plâna düfler, hayat›n gerçekçi taraf› yans›t›lmaya çal›fl›l›r.
Ara Nesil mensuplar›n›n fliirlerinde Servet-i Fünun flairlerince daha sonra
yayg›n hâle getirilecek olan enjambantl› cümlelere de rastlan›r. Bunda Bat› dillerinden
yap›lan çevirilerin rol oynad›¤›n› söyleyebiliriz.
fiinasi’nin, Ethem Pertev Pafla’n›n ve Abdülhak Hâmit’in uygulamalar›ndan sonra
kafiyeyi de klasik fliirin ayr›nt›l› ve s›k› kay›tlar›ndan üçüncü kuflak çözer. Kafiye,
önce s›k aral›klarla tekrarlanan bir unsur olmaktan ç›kar. Baz› dizeleri kafiyesiz b›rak›l›r.
De¤iflik türden kelimeler birbirleriyle kafiyelendirilir. Bu yeniliklerin içinde
önemli bir de¤ifliklik de kafiye seslerinin flekil birli¤inin ihmal edilip fonetik benzerliklerin
üzerine kurulmas›, yani göze göre de¤il de kula¤a göre tanzim edilmesi
olur. Böylece klasik edebiyat›n yüzy›llard›r sürdürdü¤ü kafiye anlay›fl› çözülür.
Ara Nesil sanatkârlar› Yenileflme Dönemi ikinci kufla¤›n›n bir devam› olarak
eserlerinde daha çok bireysel temalar› ifllerler. Abdülhak Hâmit ve Recaizade M.
Ekrem’den geçen bireysel hassasiyet ve santimantalizmi yeni temlerle gelifltirme
yoluna giderler. Bunun yan›nda daha s›n›rl› planda felsefî-hikemî manzumelere,
tarih ve savafl konulu kahramanl›k fliirlerine, sosyal içerikli ürünler de yazarlar. fiiirde
yer tutan temalardan biri de tabiatt›r. Ayr›ca hayat›n içinde yer alan küçük nesneler
ve onlara yönelik dikkatler sanatkârane hassasiyetle birleflerek fliirin dünyas›na
girer. Klasik edebiyattan gelen tevhit, naat ve münacata ba¤l› dinî-tasavvufî
konular azalarak varl›¤›n› sürdürür.
Bireysel temalardan aflk ve ölüm fliirin aslî temalar›d›r. Bunun yan›nda verem,
hüzün, gözyafl›, yaflama sevinci, ev hayat› birer tema veya konu olarak belirir. fiair,
bazen kendi varl›¤›n›, yaflama tarz›n› ve s›k›nt›lar›n› fliirin konusuna dönüfltürür.
Aflk temi, çokça ele al›nan temlerdendir. Ara Nesil flairlerinin fliirin di¤er unsurlar›nda
oldu¤u gibi temada da ikili¤i sürdürdü¤üne; bir taraftan eskiye ba¤l› kal›rken,
di¤er yandan da yeni tarzda manzumeler kaleme al›rlar. Romantizmden gelen
afl›r› duygululuk aflk fliirlerinde kendini gösterir.
Yenileflme Dönemi Türk fliirinde muhtevada bafllayan de¤iflme ölüm görüflünde
de varl›¤›n› sürdürür. De¤iflen insanla birlikte medeniyet ve hayat da de¤iflikli-
¤in içerisine girer. Bir yandan klasik dönemden gelen anlay›fl varl›¤›n› devam ettirmeye
çal›fl›rken di¤er yandan ölüm, divan ve halk fliirinde kazanm›fl oldu¤u anlam›n
d›fl›nda yeni anlay›fl çevresinde flekillenerek farkl› bir mahiyet almaya bafllar.
fiair, ölümün mahiyetini ve esrar›n› sorgulamaya giriflir. Abdülhak Hâmit ve Muallim
Nâci ile mezarl›¤› keflfeden fliirdeki bu duygu hâli, Ara Nesil mensuplar›n›n
eserlerinde de yank›s›n› bulur. Ölen sevgilinin veya annenin, k›z kardeflin varl›¤›n›n
somutlaflt›¤› mezar etraf›nda “Kitâbe-i Seng-i Mezâr” bafll›¤› alt›nda ölüm temini
iflleyen birçok fliir yaz›l›r.
Tablo Alt› fiiir
M. Kayahan Özgül’ün belirtti¤i gibi, ilk örneklerine Mir’ât-i Âlem dergisinde rastlanan,
Recaizade M. Ekrem’in “Kelebek” ve Hüseyin Hâflim’in “Kocakar› ve Kedi”
fliiriyle bafllayan, Muallim Nâci ve M. Faik’in de kat›lmas›yla geniflleyen tablo
için fliir, bir baflka söyleyiflle tablo alt› fliir modas›, Ara Nesil mensuplar›nca ra¤bet
edilen bir yol olur. fiiirin yan›nda küçük öykü ve sanatl› düzyaz›lar›n da yaz›ld›¤›
bu tablolar, daha çok tabiat tasvirleri ve çocuk resimleri olarak belirir. Havada