tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

1. Ünite - Tanzimat Edebiyat›n›n Kültürel Arka-Plan›
tamda asla yaflama olana¤› bulamazlard›. ‹flte 19. yüzy›l, sistematik bir biçimde geliflerek
yay›lan bireyci, ulusçu, ak›lc› ak›mlar›n yaratt›¤› somut de¤iflimlerin yan› s›ra;
sanayileflen uluslar›n ekonomik pazar edinme çabalar› ve yeni dünya düzeniyle
iyice artan sömürgecilik faaliyetlerinin de as›l meyvelerini verdi¤i bir paylafl›m
ça¤›n›n ad› oldu.
OSMANLI’NIN GENEL DURUMU VE SURDAK‹ GED‹K,
GÜVEN SENDROMU
1299 y›l›nda küçük bir beylik olarak ortaya ç›kan Osmanl› Devleti, dinamik bir yaflam
alg›lamas›na sahipti. Geleneksel de¤er ve kurumlar›n›n özüne zarar vermeden,
karfl›laflt›¤› toplum ve devletlerin kurumsal deneyimlerinden istifadeye her zaman
aç›kt›.
Orta Asya’dan akan göç dalgalar› ile beslenen, yenilenen bu genç at›l›m hamlesinin,
geçmiflte Roma ve Bizans gibi büyük devletlerin kurumsallaflm›fl idari ve siyasi
birikimlerine önem vermesi ve bu deneyimlerden özünü kaybetmeden rasyonel
bir biçimde yararlanmas›; ona, do¤udan gelen Mo¤ol ve Timur ordular› gibi iki
büyük y›k›m kas›rgas›na ra¤men üç k›tada adil ve hâkim bir devlet yap›s› kurarak
‹mparatorluk düzeyine ulaflma imtiyaz› kazand›racakt›.
16. yüzy›l›n sonlar›na kadar birçok yönüyle Avrupa’dan üstün bir yönetim ve
kurumlar düzene¤ine sahip olan Osmanl› Devleti, Bat›’daki geliflme ve de¤iflmeleri;
diplomatlar, seyyahlar, tacirler, muhtediler, mülteciler (s›¤›nmac›lar) arac›l›¤›yla
sistematik bir tutarl›l›kla de¤il ama seçici bir dikkatle yakinen ve zaman›nda takip
etmekte idi. Bernard Lewis’nin ifadesiyle; 14. yüzy›lda ateflli silahlarla tan›flm›fl ve
15. yüzy›lda sahra toplar›n›n baflar›lar›na özellikle II. Kosova Savafllar›nda (1448)
tan›k olmufl Türkler, askerî yenilikler ve harp teknolojisi baflta olmak üzere; haritac›l›k,
maden iflletmecili¤i, eczac›l›k ve t›p gibi konularda bilgi edinmek için sürekli
gayret gösteriyor ve edindi¤i bilgileri çok verimli bir biçimde kullanabiliyordu.
Fatih Sultan Mehmet’in ‹talyan ressam Gentile Bellini’yi ‹stanbul’a davet
ederek portresini yapt›rmas›, Venedik’ten bronz döküm ve k›l›ç k›n› ustalar›n›n getirtilmesi;
onu takip eden sultanlar›n ayn› flekilde S›rbistan, Macaristan ve Polonya,
geç dönemde de ‹talya, Almanya ve Fransa’dan top döküm ustalar›, topçu subaylar
ve mühendislerin getirtilerek onlardan yararlan›lmas›, Osmanl›’n›n k›smi de olsa
Bat›’ya aç›k yönlerini vurgular. 17. yüzy›ldan itibaren uzun bir süre kesintiye u¤rayan
bilgiye ulaflmadaki bu seçici ve ifllevsel tav›r, yenileflme çabalar›n›n görüldü-
¤ü 19. yüzy›lda, bir aray›fl olarak yeniden gündeme gelecek ve bu ihtiyaç biraz olsun
göçmenler ve mülteciler taraf›ndan karfl›lanacakt›. Özellikle 1849’da ülkemize
s›¤›nan Polonya-Macar mültecileri, yaln›zca Osmanl› ordusuna de¤il, sivil bürokrasisine
ve kültür hayat›na da çok yararl› hizmetlerde bulunacaklard›.
Ancak yaflam, t›pk› Osmanl›’n›n kurulufl ruhundaki gibi dinamik bir süreçti ve
bu süreç köklü, ciddi, sürekli de¤iflim ve geliflim diyalekti¤i üzerinde ifllemekte idi.
Osmanl›’n›n as›l ç›kmaz›, 16. yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren askeri, ilmi ve iktisadi
sahalarda bozulan kurumlar›na yeni bir dinamizm kazand›racak yenilik hamlesini
bir türlü yapamay›fl›nda, daha da kötüsü, böyle bir hamlenin gereksizli¤ine inan›r
hale gelmesinde yatmaktayd›. Özellikle Osmanl› ayd›n ve idarecilerinin böylesine
bir problem yitimine u¤ramalar› ve dünyaya bak›fllar›ndaki daralman›n elbette birçok
nedenleri vard›. Bunlar›n en bafl›nda gelen ve flüphesiz en ac›mas›z olan›; yaklafl›k
dört yüz y›ll›k mutlak bir dünya hâkimiyetinin oluflturdu¤u afl›r› kendine güven
duygusu idi. Bu afl›r› güven duygusu, onu kayg›dan uzaklaflt›rarak savunma ve
güvenlik reflekslerinin zay›flamas›na ve bir süre sonra da felç olmas›na neden olacakt›.
Oysa kayg›, ontolojik anlamda insan› kuran bir itkidir; bireyin ve toplumlar›n
gelece¤ini biçimlendirir. Kayg›lar›n› yitiren birey ve toplumlar, gelecek tasar›mlar›n›
da yitirirler.
5
Fatih Sultan Mehmet
Kaynak: Bellini 25 Kas›m
1480 http: tr. wikipedia. org/
wiki Gentile-Bellini