tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

5. Ünite - Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›nda Roman:1 (1.Kuflak)
Ahmet Mithat Efendi’nin Müflahedat (1891) adl› eseri, hem roman›n yaz›l›fl›
hem de as›l olay örgüsünü anlat›fl yönüyle dünya edebiyat›nda ilk olma iddias› tafl›r.
Ondan daha önemlisi yaz›l›fl tarz› ve kurgulan›fl› bak›m›ndan ilgi çekicidir. Roman›n
yaz›l›fl tarihi göz önünde bulunduruldu¤unda kurgulan›fl› yönüyle yaln›z
Türk edebiyat› için de¤il, dünya edebiyat› için de yeni ve farkl› bir teknikle yaz›lm›fl
olma özelli¤ine sahiptir.
Ahmet Mithat Efendi’nin bu roman›, Emile Zola natüralizmine karfl› yaz›lm›fl
natüralist bir roman olma özelli¤i tafl›r. Yazar, Müflahedat’la natüralist bir roman
yazmay› istemifl, fakat Avrupa’da natüralist eserlerde hâkim olan kötümser anlay›fl›n
d›fl›nda bir içerik ortaya koyma düflüncesiyle hareket etmifltir. Böylece natüralist
roman›n önemli temsilcisi Emile Zola’n›n kötümser bir bak›fl aç›s›yla hayat›n
çirkinliklerini, kötülüklerini, ahlâk bozukluklar›n›, insan›n iç dünyas›n›n ar›zalar›n›
aksettiren roman›n›n karfl›s›nda iyilikle fenal›¤›n, güzellikle çirkinli¤in, insan ruhunun
kötü yanlar›yla güzel taraflar›n›n birlikte gösterilmeye çal›fl›ld›¤› bir eser ortaya
ç›km›flt›r. Üstelik Bat›l› natüralistlerin kötümser yönü a¤›r basan romanlar›na
karfl›l›k Müflahedat’ta iyimser taraf öne ç›kar›lm›flt›r.
Yazar›n yeni bir roman tekni¤ini kulland›¤› ustal›k dönemi eseri olan Müflahedat,
“Takip” bafll›¤›n› tafl›yan bir bölümle bafllar. Anlat›c›, Beykoz’daki evinden
‹stanbul’daki matbaas›na gitmek için fiirket-i Hayriye’nin vapuruna biner. Yolculu-
¤un ayr›nt›l› bir flekilde anlat›ld›¤› bu bölümde anlat›c› kimli¤i ile karfl›m›za roman›n
yazar› Ahmet Mithat Efendi ç›kar. A. Mithat Efendi, her gün evinden ifl yerine
gitmek için vapurla yapt›¤› yolculu¤u edebî eserin itibari dünyas›na tafl›m›fl, kendisini
de gerçek kimli¤i ile anlat›c› olarak kurgulam›flt›r. Anlat›c›, yani A. Mithat
Efendi, devaml› yolculuk yapt›¤› vapurda itibarl› bir mevkie sahip flöhretli bir yazar
olarak tan›nmaktad›r. Bir buçuk saatlik yolculuk s›ras›nda vapur görevlilerinin
ona yaz› yazabilmesi için baz› imkânlar haz›rlad›¤›n› ö¤reniriz.
Anlat›c›, vapur yolculu¤u s›ras›nda yanlar›nda yafll› bir kad›n bulunan biri esmer,
di¤eri sar›fl›n iki kad›n›n aralar›nda Frans›zca konuflmalar›na flahit olur. Dinledi¤i
konuflmalardan bu iki kad›n›n merak uyand›racak hikâyelerinin oldu¤unu
anlar. Uzun zamand›r yazmay› planlad›¤› natüralist roman için bu kad›nlar›n hikâyesinin
oldukça uygun olaca¤›n› düflünerek vapurdan indikten sonra kad›nlar› izler.
Onlar›n Beyo¤lu’ndaki evlerinin önüne kadar gelir. K›sa bir tereddütten sonra
kap›y› çalar. Kap›y› açan hizmetçiye kartvizitini vererek han›mlarla görüflmek istedi¤ini
bildirir. Kad›nlardan birinin ismi Avagni, di¤erininki ise Siranufl’tur. Kartviziti
alan Siranufl, daha önce yaz›lar›ndan tan›d›¤› Ahmet Mithat Efendi ile görüflmeyi
kabul eder.
Ahmet Mithat Efendi, yazaca¤› roman için bu han›mdan yard›m ister. Kad›n›n
yard›m› kabul etmesi üzerine önce Avagni’nin öyküsünü dinler. Avagni’nin öyküsünün
içinde s›kça ismi geçen Refet’i bulur ve onun da öyküsünü dinler. Daha
sonra di¤er roman kiflileri Seyit Numan ve Siranufl da buna kat›l›r. Bu yolla Avagni
ve Siranufl’un iliflkiler a¤› çerçevesinde di¤er kifliler de roman›n dünyas›na girer.
Anlat›lan olaylar dizisini yazar kimli¤i ile kurmaca dünyada yer alan Ahmet Mithat
Efendi romanlaflt›r›r. Sonra kahramanlar bir araya gelerek yaz›ya geçirilen metni
düzeltirler. Roman›n yaz›l›fl›na roman kiflileri de kat›l›r. Bu yolla Müflahedat, hem
roman kiflilerinin serüvenlerinin anlat›ld›¤› hem de yaz›l›fl›n›n anlat›ld›¤› romana
dönüflür. Yazar, Berna Moran’›n da iflaret etti¤i gibi, roman› biri “flimdi”yi, di¤eri
“geçmifl”i anlatan iki metnin üst üste çak›flmas› üzerine kurar.
87