tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

80
SIRA S‹ZDE
1
Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat›-I
rünmektedir. Toplumsal bir yaraya parmak basan roman, bir mesaj yüklenmifltir.
Bu mesaj gençlerin isteklerinin d›fl›nda görücü usulüyle evlendirilmelerinin yanl›fl
oldu¤udur. Romanda olay örgüsünün dramatik bir sonla bitirilmesi mesaj›n gücünü
art›rmaya yöneliktir. Bat›’da oldu¤u gibi yeni yazar, ayd›n sorumlulu¤uyla topluma
öncü olmak, hayat›n içerisinde gördü¤ü aksakl›klara dikkat çekmek ve do¤ru
davran›fl modellerini sergilemek istemektedir.
Görmeden evlenmenin elefltirel bak›flla sergilendi¤i romanda bu sorun Fitnat’›n
nikâhland›r›lmas›yla s›n›rl› kalmaz. Geriye dönüfl tekni¤i ile Talat’›n annesi Saliha
Han›m kendi evleniflindeki güçlükleri hat›rlayarak anlat›r. Görmeden, birbirini tan›madan
evlenmenin sak›ncalar›, evlilikte genç k›zlar›n düflüncesine de¤er verilmemesi
ve evlilikte daha çok erke¤in hatal› oluflu gibi konular roman kiflilerinin
konuflmalar›yla verilir. Bu yolla roman›n yaz›ld›¤› dönemin elefltirisi yap›l›r.
Taaflfluk-› Talat ve Fitnat’ta evlilikle birlikte dönemin baflka sorunlar›na de dikkat
çekilir. Kölelik, özgürlük düflüncesi, k›z çocuklar›n›n e¤itim görmesi ve terbiyesi,
aile konusuna kad›n›n›n bak›fl aç›s›ndan yaklafl›lmas› bunlar aras›ndad›r.
Yenileflme Dönemi Türk edebiyat›nda, özellikle tiyatro ve roman›nda çokça
rastlanan kölelik konusu fazla dikkati çekmeyecek flekilde elefltirilir. Arap as›ll›
olan Ayfle Kad›n, memleketinden kaç›r›l›fl›n› bir özlem duygusu içinde hat›rlar. K›z
çocuklar›n›n ö¤renim görmesi ve terbiyesi de yine bu dönem edebiyat›n›n konular›ndan
biri olarak romanda belirir. K›z çocuklar› için özel okul olmay›fl›ndan yak›n›l›r.
Bütün bu gibi konu ve sorunlar roman›n yaz›ld›¤› dönem içerisindeki
toplumsal sorunlara dikkat çekme arzusundan do¤maktad›r.
Tanzimat edebiyat›nda SIRA S‹ZDE kölelik (esaret) konusunun ifllendi¤i baflka eserler olup olmad›¤›n›
araflt›r›n›z.
DÜfiÜNEL‹M
DÜfiÜNEL‹M
Orhan Okay’›n belirtti¤i gibi, Taaflfluk-› Talat ve Fitnat’ta eski öykü gelene¤inden
gelen baz› motiflerle de karfl›lafl›l›r. Bunlar aras›nda k›yafet de¤ifltirme, evlene-
SORU
meyenlerin kendilerini SORU öldürmeleri veya öldürmeye teflebbüs etmeleri (Talat’›n babas›
Rifat ile annesi Saliha’n›n gençliklerindeki teflebbüsleri, bizzat Talat ile Fitnat’›n
intihar giriflimleri; aflk ve afl›r› üzüntü nedeniyle hastalanma, saatlerce a¤la-
D‹KKAT
D‹KKAT
ma ve bay›lmalar; ola¤anüstü tesadüfler (Fitnat’a nikâh› k›y›lan Ali Bey’in gerçek
babas› ç›kmas›, fierife Han›m’›n hem Fitnat’a, hem Ali Bey’in kona¤›na nak›fl der-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
sine gitmesi); ayr›ca olay örgüsünün son an›nda kazan›lan veya kaç›r›lan imkânlar,
f›rsatlar roman› gerçekçi yap›dan uzaklaflt›r›r.
Roman, ebcet usulü ile iflaretlenmifl otuz alt› küçük bölümden meydana gelmek-
AMAÇLARIMIZ Taaflfluk-› Talat ve Fitnat’ta
AMAÇLARIMIZ
eski öykü gelene¤inden �� tedir. Her bölümün bafl›na içeri¤ine uygun düflen (Talat Bey, Taaflfluk-› Talat, Hac›
gelen kimi motiflerle de Baban›n Evi gibi) bafll›klar konuldu¤u gibi bazen de (Tesadüfe bak!, Tenha Konufl-
karfl›lafl›l›r.
K ‹ T A P
mak, Beni Sevmiyor) K ‹ T A P gibi daha canl› ve dikkat çekici bafll›klar konmufltur.
Orhan Okay’›n da iflaret etti¤i üzere roman›n kuruluflu düzenli ve simetrik bir
yap› gösterir. Önce Aksaray’daki ev tasvir edilmifl; sonra anne Saliha’n›n hikâyesi
TELEV‹ZYON geçmifle dönülerek TELEV‹ZYON anlat›lm›flt›r. Talat’›n aflk›n›n bafllamas› ve hikâyesi ile bu simetrinin
bir taraf› tamamlanm›flt›r. Daha sonra öbür yüze geçilmifl, bu defa Laleli’deki
Hac› Baba’n›n dükkân› anlat›lm›fl, burada da Fitnat’›n hikâyesi ortaya konmufltur.
Nihayet iki simetrik yap› bir noktada birleflmifl, bu defa Talat ve Fitnat’›n ortak hi-
‹NTERNET kâyelerine ‹NTERNET geçilmifltir. Üçüncü parça Üsküdar’daki kona¤›n tasviriyle bafllar. Burada
da Ali Bey’in geçmifli tan›t›l›r. Bundan sonra fierife Han›m arac›l›¤›yla önceki
maceran›n, yani birinci vaka halkas›n›n Üsküdar’a tafl›nmas›na s›ra gelmifltir. Fitnat
da Üsküdar’a geçer. Böylece olay örgüsünün iki ucu birleflir. Durumu ö¤renen Fit-