tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

62
Tanzimat Dönemi Edebiyat›-I
Bu zamandan da istifâde eder;
Giderek geh firâz ü gâh niflîb
Âsmâna, zemîne nazra-künân
Böyle demler geçer çoban bilmez
Hafta, ay, y›l, esâmi-i eyyâm.
Azal›p bitse de hayât› müdâm
Nefl’esi, zevki artar eksilmez.
Kâm al›r muttas›l tabiattan
(Recaizade M. Ekrem, Bütün Eserleri II, s. 172-174)
Onun sanat›n›n ilerleyen döneminde dilinin sade söyleyifle yönelmeye, yeni flekiller
denemeye, kafiye örgüsünde de¤iflikli¤e gitmeye bafllad›¤› görülür. Bu de¤ifliklikleri
Bat› edebiyat› etkisinde yapar.
fiiirleri Na¤me-i Seher (1871), Yâdigâr-› fiebâb (1873), Zemzeme I (1883), Zemzeme
II (1884), Zemzeme III (1885), Tefekkür (fliir-nesir kar›fl›k olan bu eser Nijâd
Ekrem’in sonuna eklenmifltir, 1888), Pejmürde (fliir-nesir kar›fl›k, 1895), Nijâd Ekrem
(Genç yaflta ölen o¤lu için yazd›klar›, 1910), Nefrîn (1916) adl› kitaplar›nda
toplanm›flt›r.
fiiirde Büyük Ürperifl: Abdülhak Hâmit Tarhan
fiiirinin gücünden çok, fliir hakk›ndaki görüflleriyle yeni kuflaklar üzerinde etkili
olan Recaizade M. Ekrem’in hemen yan›nda fliir sanat›ndaki gücüyle kendini gösteren
ve Türk edebiyat›n›n yenileflerek Bat›l› görünüm kazanmas›nda etkili olan
sanatkâr Abdülhak Hâmit (1852-1937)’tir. Abdülhak Hâmit, coflkun romantizmine
ba¤l› olarak da¤›n›k ilham›, dil kurallar›n› ihlali, üslup endiflesi tafl›may›fl›, klasik
edebiyat›n esteti¤inden önemli ölçüde ayr›l›fl›, metafizik endifleleri, farkl› eflya
ve insan alg›s› getirmesi ve yeni imgelere aç›lan hayal dünyas›yla klasik edebiyat›
gerileten, yenili¤e zemin haz›rlayan flair olur. fiinasi’den itibaren gelen yenilik, fliir
alan›nda, klasik zevkin karfl›s›nda ilk büyük baflar›s›n› onun kaleminde kazan›r.
Bunda Bat›’da gördü¤ü hemen her fleyi seçmeden al›fl›yla, ikili tavr›yla, kural tan›may›fl›yla
yüzy›llard›r yerleflmifl olan yap›y› bozmas› rol oynar. Onun sanat› yeni
bir estetik kurmaktan çok yüzy›llard›r ba¤l› oldu¤umuz klasik edebiyat›n esteti¤ini
y›kmas›yla belirginleflir. Bu da yeni anlay›fla yer açmak konusunda etkili olur. Fazla
titizlenmeden, kendisini s›k› bir disiplin alt›na almadan fliirde yenili¤i uygulamas›
onun sanatkâr taraf›n›n yan›nda yetiflme tarz› ve mizac›yla ilgilidir.
Devrinin di¤er flairleri gibi klasik anlay›flla yetiflen, ilk kalem ürünlerini bu yolda
veren Abdülhak Hâmit’in yeni anlay›fla geçmesi güç olmam›flt›r. Abdülhak Hâmit,
Recaizade Mahmut Ekrem gibi köklü ve kültürlü bir aileden gelir. ‹çinde yetiflti¤i
geleneksel kültürü edinmenin yan›nda özel dersler almas›, çocuk yaflta Fransa’ya
gitmesi, ilk gençlik y›llar›ndan itibaren elçilik görevlisi olarak Bat›’da bulunmas›
onun ufkunun genifllemesinde etkili olur. Bunda Bat›ya aç›k aile çevresinden
gelmesi etkili olur. Frans›zcay› çocuk yaflta ö¤renen flair, yenili¤in öncülerinden
Nam›k Kemal’i ve Recaizade M. Ekrem’i okuduktan sonra yenili¤e yönelmeye
bafllar. Bu iki flairle kurdu¤u dostluk çevresinde yeni anlay›fla ba¤l› kalem denemelerine
giriflir. Sanat›n› genifl ölçüde ilhama ve buna ba¤l› olarak ça¤r›fl›mlara b›rakan
Abdülhak Hâmit, tabiat, aflk, ölüm ve metafizik konular çevresinde fliirini
kurar. Özellikle ölüm ve metafizik etraf›nda onun fliiri büyük ürperifl olarak belirginlik
kazan›r.