You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2. Ünite - Osmanl› Devletinde Ça¤dafllaflma<br />
Gayet el-‹drak ad›yla önce Arapçaya sonra da Türkçeye çevirir. Bu eser üzerine yap›lan<br />
tart›flmalardan anl›yoruz ki, Orta Ça¤ boyunca Müslüman astronomlar›n çal›flmalar›ndan<br />
haberdar olan dönemin ayd›nlar›, Bat› karfl›s›nda daha güvenli duruyor<br />
ve daha seçici davran›yorlard›. ‹brahim Müteferrika, Kâtip Çelebi’nin Cihannüma’s›n›<br />
1732’de; Aristo, Tcho, Brahe ve Kopernik’ten genifl al›nt›larla<br />
destekleyerek bas›yordu. Yine Müteferrika, dönemin sultan›nca istenen Andreas<br />
Cellarius’un Atlas Celestis adl› eserini Türkçeye çeviriyordu. fianizade Ataullah<br />
Efendi, 1812 y›l›nda Baron von Storck’un devrin en gözde eseri say›lan çal›flmas›n›,<br />
Miyar’ül-etibba ad›yla; Hekimbafl› Behçet Efendi ‹talyan Antonio’dan Çiçekafl›s›<br />
ve Kolera Risaleleri ile Ruhiyyat Risalelerini çevirir.<br />
Tanzimat’›n edebî ve felsefi yönü, Tanzimat’›n siyasi ve idari bafllang›c›ndan<br />
yaklafl›k 20 y›l sonra görülmeye bafllar. Bu bak›mdan 1859 y›l›, Türk edebiyat›ndaki<br />
yeniden yap›lanman›n milad› say›lmal›d›r. Zira bu tarihten itibaren, yenili¤in as›l<br />
zeminini oluflturacak sanat ve düflünce alanlar›ndaki temaslar›n ürünleri ortaya ç›kar;<br />
Münif Pafla’n›n Volter, Fenelon ve Fontenel’den seçilmifl felsefi diyaloglar›<br />
içeren Muheverat-› Hikemiyye (1859) adl› çevirisi ve Yusuf Kamil Pafla’n›n Fenelon’un<br />
Telemaque (1859) adl› eserini dilimize kazand›rmas›; yenileflme hareketlerinin<br />
sigortas› say›lan düflünsel zeminleri oluflturacakt›.<br />
Yaln›z bu iki öncünün de bir hayli itiyatl› davrand›klar› ve özellikle yanl›fl anlafl›lmaktan<br />
korktuklar›n› görmekteyiz. Gerek toplumsal tepkileri ötelemek ve gerekse<br />
halk›n ilgisini daha çok çekebilmek için; (Telemak)’a sunu yazan devrin e¤itim<br />
bakan› Kemal Efendi<br />
“Sureta nakli hikayet görünür<br />
Lakin erbab›na hikmet görünür”<br />
diye bir not düflme gere¤i duyar. Kemal Efendi, Telemaque’›n Frenk yaflam›yla ilgili<br />
bir anlat› de¤il, ‹slami literatürden tan›d›¤›m›z “hikmet” a¤›rl›kl› bir eser oldu-<br />
¤unun alt›n› özellikle çizerek okuyucuyu esere karfl› daha dikkatli olmaya davet<br />
eder. Zira, At›f Efendi’nin III. Selim’e sundu¤u raporda Avrupa’daki geliflmeleri<br />
“Volter ve Ruso misüllü meflhur z›nd›klar›n eserleriyle husule gelmifl bir f›sk u fücur<br />
cümbüflü” diye niteleyen görüflü, genel olarak Osmanl› toplumunun kolektif<br />
bilinçalt›n› yans›tan bir ifadedir. Üsluba dikkat edilirse kendine afl›r› güvenin verdi¤i<br />
o “yüksekten görme”, “umursamay›fl” ve “afla¤›lay›c› tavr›” kolayl›kla görebiliriz.<br />
Telemak’›n sunusu için konan “Lakin erbab›na hikmet görünür” dizesi, okuyucuyu,<br />
al›fl›lm›fl önyarg›l› tav›rlar›n d›fl›nda bir okuma denemesine davet etmektedir.<br />
Telemak çevirisinin k›sa zamanda on bask› yapm›fl olmas›, Osmanl› toplumunun,<br />
Bat›’dan gelebilecek afl›lay›c› düflünce de¤erlerine ne kadar ihtiyac› oldu¤unu da<br />
ayr›ca göstermektedir.<br />
Telemak çevirisi ile ayn› y›l Ceride-i Havadis’te Victor Hugo’nun Sefiller’i Hikâye-i<br />
Ma¤durin ad›yla tefrika edilir. Ahmet Lutfi Efendi, Daniel Defoe’un Robenson<br />
Cruzoe (1864) adl› eserini; Teodor Kasap, Türk edebiyat›nda ilk büyük<br />
tercüme romanlardan Monte Cristo’yu (1871, 1873), Lesage’dan Topal fieytan’›<br />
(1872) dilimize kazand›r›r. Ziya Pafla’n›n Jean Jack Rousseau’nun e¤itime yönelik<br />
düflünsel birikimlerini vülgarize bir anlat›ya dönüfltürdü¤ü Emil (1870) ve Moliere’den<br />
Riyan›n Encam› (1881) adl› çevirilerini de; düflünce tozlaflmas›n›, afl›lanmas›n›<br />
sa¤layan bu ilk çeviriler aras›nda sayabiliriz.<br />
Bu eserleri bir seri tercüme eser daha izler; Ahmet Vefik Pafla’n›n Tartuffe, ‹nfial-i<br />
Aflk, Don Juan, Adamc›l gibi meflhur Moliere çevirileri ve Zor Nikah, Zoraki<br />
Tabip, Tabib-i Aflk, Dekbazl›k gibi yine Moliere uyarlamalar› ile Recaizade Mahmut<br />
Ekrem’in Chtaubriand’›n Atala (1873) ve Bernardin de Saint Piere’in Pol<br />
Münif Pafla’n›n Volter,<br />
Fenelon ve Fontenel’den<br />
seçilmifl felsefi diyaloglar›<br />
içeren Muheverat-›<br />
Hikemiyye (1859) adl›<br />
çevirisi ve Yusuf Kamil<br />
Pafla’n›n Fenelon’un<br />
Telemaque (1859) adl›<br />
eserini dilimize<br />
kazand›rmas›; yenileflme<br />
hareketlerinin sigortas›<br />
say›lan düflünsel zeminleri<br />
oluflturacakt›.<br />
17<br />
Ahmet Vefik Pafla’n›n<br />
Tartuffe, ‹nfial-i Aflk, Don<br />
Juan, Adamc›l gibi meflhur<br />
Moliere çevirileri ve Zor<br />
Nikah, Zoraki Tabip, Tabib-i<br />
Aflk, Dekbazl›k gibi yine<br />
Moliere uyarlamalar› ile<br />
Recaizade Mahmut<br />
Ekrem’in Chtaubriand’›n<br />
Atala (1873) ve Bernardin<br />
de Saint Piere’in Pol ve<br />
Virjini çevirileri, Bat›’daki<br />
yaz›nsal birikim ve<br />
deneyimin, kültür<br />
ufuklar›m›za tafl›nmas›nda<br />
önemli katk›lar sa¤lam›flt›r.
Change language