Untitled

1. Những vấn đề cơ bản của mĩ học
tự nhiên trong lĩnh vực khoa học xã hội, do đó cả trong lĩnh vực mĩ học. Như Mác đã chứng
minh, cũng trong năm 1844, giữa hoạt động sống bản năng của động vật và lao động có ý
thức có định hướng của con người, là có sự khác nhau có tính chất nguyên tắc về chất lượng.
Lao động của con người chỉ tồn tại trong xã hội, lao động đó không chỉ có tính chất tự do,
tổng hợp, mà còn mang tính chất xã hội. Quan niệm về bản chất lao động mới mẻ này của
Mác có ý nghĩa nguyên tắc đối với quan niệm về bản chất của năng lực thẩm mỹ của con
người và những vấn đề sáng tác nghệ thuật.
Trong “Những bản thảo kinh tế - triết học” Mác đặt nền tảng cho luận điểm: những khả
năng lĩnh vực cái đẹp và xây dựng tác phẩm nghệ thuật không phải là sự xác định “nhân
chủng”, “tự nhiên” mà là những thuộc tính xã hội, lịch sử của “bản tính con người”. Những
thuộc tính đó, chỉ xuất hiện trong xã hội, cũng chính sự hình thành những thuộc tính đó là
một trong những biểu hiện của việc biến hóa từ chỗ là một chủ thể cổ sơ, “phi xã hội”, thô
lỗ, đến “bản chất xã hội”, lịch sử. Sự phát triển của bản chất ấy, khác với sự phát triển của
động vật, đầu tiên, được quyết định không phải bởi những quy luật “tự nhiên”, sinh vật học,
mà bởi những quy luật khác, những quy luật có tính chất xã hội - lịch sử.
Khi đánh giá đặc điểm quá trình phát triển lịch sử con người như là một bản thể xã hội,
Mác cho rằng, chỉ trong quá trình phát triển này, con mắt được phát triển có tính chất lịch
sử và “trở thành con mắt người”, nó không có và không thể có ở động vật. Trước khi đối
tượng của mắt trở thành đối tượng có tính chất xã hội, con người, mắt là đối tượng được
con người sáng tạo ra và để cho con người sử dụng. Chính điều trên cũng có thể áp dụng
cho cả lỗ tai con người và tất cả những giác quan khác (những giác quan này đồng thời cũng
là giác quan giúp con người cảm thụ thẩm mỹ được thực tại): “Cảm giác của con người xã
hội - Mác viết - là những cảm giác khác với những cảm giác của con người phi xã hội. Chỉ
có thông qua sự phong phú đã được phát triển về mặt vật chất - của bản chất con người, thì
sự phong phú về cảm giác chủ quan của con người mới phát triển và một phần thậm chí lại
là lần đầu tiên mới được sản sinh ra: lỗ tai cảm xúc về nhạc, con mắt cảm thấy cái đẹp của
hình thức..., tóm lại, là những cảm giác có khả năng tạo ra khoái cảm có tính chất người và
khẳng định mình như là những lực lượng bản chất của con người. Sự hình thành năm giác
quan là công việc của toàn bộ lịch sử nhân loại từ trước tới nay”.
Như vậy, sự cảm thụ thẩm mỹ, thái độ thẩm mỹ đối với hiện thực chỉ có thể có ở trong
xã hội, chỉ do kết quả của lao động xã hội, dưới tác động của những sản phẩm do con người
tạo ra, những sản phẩm của lao động, thì giác quan con người, ý thức con người mới có khả
năng tách khỏi sự thô thiển, cục súc, trở thành năng lực cảm thụ thẩm mỹ. Điều đó cũng có
thể nói với việc sáng tạo nghệ thuật và nghệ thuật. Nghệ thuật, cũng như sự lĩnh hội thẩm
mỹ, chỉ có thể tồn tại và sẽ tồn tại trong xã hội, nó không phải là một hiện tượng tự nhiên
mà là một hiện tượng có tính chất xã hội đặc thù.
“Con người nhào nặn vật chất theo những quy luật của cái đẹp”, đó là lời của Mác.
Sự nhào nặn vật chất theo “những quy luật của cái đẹp”, theo quan điểm của Mác thời
trẻ, là một phương diện đặc biệt, là biểu hiện sáng tạo, tích cực của bản chất xã hội của con
người. Trong quá trình hoạt động xã hội, con người nhào nặn một cách toàn diện thực tại
bên ngoài, tích cực tổ chức và cải tạo nó. Đồng thời, khác với động vật, trong quá trình lao
động, con người dựa vào những thuộc tính của những đối tượng ở thế giới bên ngoài để ứng
dụng sức lực mình vào thế giới ấy. Không bị ràng buộc vào những nhu cầu thô thiển, lại hiểu
10