Untitled

1. Những vấn đề cơ bản của mĩ học
vì vậy, phải xuất phát từ cái cơ sở đó mà giải thích những cái kia, chứ không thể làm ngược
lại, như từ trước tới nay người ta thường làm”.
Một trở ngại căn bản trong việc xây dựng “thái độ khoa học và nghiêm túc đối với những
vấn đề xã hội và lịch sử” thời trước Mác và Ăngghen, theo sự xác định của Lênin, là điều mà
những người đại diện cho khoa học về xã hội cố rút ra: những hình thức của cuộc sống nhà
nước và cuộc sống xã hội bắt nguồn từ “tư tưởng này hay tư tưởng khác của nhân loại”. Đối
lập với điều ấy, từ tất cả những mối quan hệ xã hội, Mác và Ăngghen đã tách ra quan hệ
sản xuất, coi đó là quan hệ cơ bản, đầu tiên quyết định tất cả những quan hệ còn lại. Nhờ
đó hai ông đã chứng minh “tiến trình tư tưởng phụ thuộc vào tiến trình sự vật”, phát hiện
ra “tư tưởng loài người” và toàn bộ cuộc sống xã hội nói chung phụ thuộc vào sự phát triển
của những mối quan hệ vật chất xã hội, tức là phụ thuộc vào những mối quan hệ xã hội “đã
được hình thành không cần qua ý thức con người” (Lênin - Bút ký, T.1, tr 120 - 130).
Luận điểm của Mác nêu ra về chủ nghĩa duy vật, “phương thức sản xuất của đời sống
vật chất quyết định các mặt xã hội, chính trị, tinh thần của đời sống nói chung”, có ý nghĩa
quyết định ngay cả đối với quan điểm mác xít về những vấn đề nghệ thuật và mĩ học. Cũng
như mọi “quá trình tinh thần của cuộc sống”, những khái niệm thẩm mỹ, những sở thích của
con người xã hội, văn học và nghệ thuật, theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử, là
“thượng tầng tư tưởng” trên nền tảng kinh tế thực tế của xã hội. Không thể xét sự phát triển
lý tưởng thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ của con người, và sự phát triển văn học nghệ thuật như
kiểu các đại biểu của mĩ học duy tâm đã từng làm, tức là tách rời sự phát triển ấy khỏi đời
sống xã hội nói chung, coi như một lĩnh vực độc lập, không phụ thuộc, có tính chất tự trị,
một lĩnh vực chỉ phụ thuộc vào những quy luật bên trong của bản thân nó. Sự phát triển
này là một bộ phận không thể tách rời của quá trình xã hội và phục tùng những quy luật
chung của quá trình ấy. Tóm lại, cũng như sự phát triển của tất cả các mặt khác của đời
sống xã hội, sự phát triển của văn học nghệ thuật cũng do sự phát triển của sản xuất vật
chất và những mối quan hệ sản xuất trong xã hội quy định.
2
Trong cuộc luận chiến sắc bén, gay gắt, thẳng thừng với học thuyết duy tâm của triết
học cổ điển Đức và tư tưởng của các nhà kinh tế học tư sản, ở bút ký triết học đầu tiên của
mình, Mác có ý định đưa ra một trước tác nhất quán về thế giới quan duy vật cách mạng,
nhưng bài bút ký ấy đã đến với chúng ta ở dạng chưa hoàn chỉnh. Trong bút ký ngày nay ai
cũng biết đó, “Những bản thảo kinh tế - triết học năm 1844”, bên cạnh những vấn đề triết
học của chủ nghĩa Mác, còn một phần đáng kể dành cho cả những vấn đề mĩ học.
Các chương nguyên lý lý luận của “Những bản thảo kinh tế - triết học” được công bố ở
Liên Xô vào những năm 1927 - 1929. Ngay sau đó, M. Liphsit đã phân tích vị trí của công
trình còn chưa hoàn chỉnh này trong lịch sử phát triển tư tưởng thẩm mỹ của Mác. Như
vậy, trong lĩnh vực nghiên cứu và công bố nội dung triết học - thẩm mỹ của “Những bản
thảo kinh tế - triết học”, khoa học xô viết đã đi đầu. Tuy nhiên, sau đó phải tới năm 1932,
“Những bản thảo kinh tế - triết học” mới được xuất bản và được khẳng định: mặc dù đó là
một bút ký triết học chưa hoàn chỉnh, nhưng nó đã có tính độc lập (chứ không phải là công
trình chuẩn bị cho tác phẩm “Gia đình thần thánh” như người ta đã nhận xét trong những
lần công bố đầu tiên). Những bản thảo của Mác thời trẻ này ngày càng lôi cuốn sức chú ý
6