Untitled

công lao động.
“Sự phân công lao động chỉ thực sự bắt đầu từ lúc có sự phân công về mặt vật chất và
tinh thần. Từ lúc đó, ý thức có thể thật sự cho rằng nó là một cái gì khác chứ không phải
là cái ý thức về thực tiễn đang tồn tại. Nó có đủ khả năng thoát ra khỏi thế giới và chuyển
sang xây dựng lý luận “thuần túy” như thần học, triết học, đạo đức v.v..”. “Con người bắt
đầu tách mình khỏi động vật chỉ khi họ bắt đầu sản xuất ra phương tiện cần thiết cho cuộc
sống của họ. Sự sản xuất tư tưởng, khái niệm, ý thức, thoạt tiên trực tiếp đan vào hoạt động
vật chất và vào mối giao tiếp của con người bằng ngôn ngữ của đời sống thực tại. Việc hình
thành các quan niệm, cách tư duy, mối quan hệ tinh thần của mọi người ở đây là sự nảy sinh
trực tiếp từ những quan hệ vật chất của con người. Chỉ do phân công lao động phát triển,
lao động tinh thần mới tách ra khỏi lao động chân tay và mới nảy sinh ra nghệ thuật, khoa
học, đạo đức, tôn giáo và các hình thức khác của ý thức xã hội. Theo nội dung của chúng,
đó là các hình thái của việc nhận thức cái thực tiễn đang tồn tại”.
Như vậy, năng lực của thái độ thẩm mỹ đối với thực tiễn và sáng tạo nghệ thuật không
phải là bản chất nhân chủng “vĩnh hằng” của “bản tính” con người, như Phơbách đã nghĩ
ra. Thoạt đầu con người mang theo mình những mầm mống đầu tiên của năng lực sáng tạo
nghệ thuật, từ thế giới tự nhiên sang vương quốc lịch sử. Còn sáng tạo nghệ thuật phát triển
trên cơ sở của những mầm mống đầu tiên này đích thực là chỉ hoàn thiện trong xã hội loài
người, tức là những điều kiện thiết yếu của nó được tạo nên nhờ lịch sử chứ không phải nhờ
tự nhiên.
Trong “Tư bản”, khi phân tích bản chất của lao động con người, Mác dẫn ra sự khác nhau
giữa hoạt động sống của động vật và “những hình thức bản năng, đầu tiên mang phong cách
động vật của lao động”, mặt khác, xét theo khía cạnh, lao động như là “một hoạt động có
định hướng, có ý thức, tạo nên của cải đặc biệt của con người”. Mác viết: “Con nhện làm
những động tác giống như động tác của người thợ dệt, và con ong với những ngăn tổ sáp của
mình đã làm bẽ mặt một vài nhà kiến trúc. Nhưng điều phân biệt trước tiên giữa một nhà
kiến trúc tồi nhất và con ong giỏi nhất là nhà kiến trúc trước khi xây dựng từng ngăn trong
tổ ong, thì đã xây dựng từng ngăn đó trong óc mình rồi. Kết quả mà cuối cùng lao động đạt
được, trí tưởng tượng của người lao động đã quan niệm ra trước rồi”. Rút cục là quá trình
lao động ấy có được sản phẩm, mà sản phẩm này, đầu tiên trong quá trình lao động mới có
trong khái niệm của con người, tức là mới ở thể tư duy. Không phải con người chỉ thực hiện
một sự thay đổi hình thức trong những vật liệu tự nhiên không thôi, mà đồng thời con người
còn thực hiện mục đích đã được ý thức của bản thân mình, mục đích ấy, như một quy luật,
quyết định “phương thức hoạt động của con người và bắt ý chí của con người phải phụ thuộc
vào nó”.
Điều mà Mác đề cập đến ở đây về lao động con người nói chung, liên quan tới cả lao động
khoa học và lao động nghệ thuật. Không phải ngẫu nhiên mà Mác đã dẫn ra lao động của
nhà kiến trúc dùng làm thí dụ về lao động dưới một hình thức đã tạo nên “của cải đặc biệt
của con người”. Sáng tạo khoa học và nghệ thuật xét về nội dung của nó, khác về chất so
với hoạt động sản xuất vật chất. Nhưng ngay ở đây, khi thay đổi “hình thức của một cái đã
có sẵn nhờ thiên nhiên”, con người đồng thời tiến hành mục đích đã được ý thức của mình.
Không chỉ nhà kiến trúc, mà nói chung, bất kỳ một nghệ sĩ nào cũng đều đặt ra trước mắt
mục đích ấy. Ý chí, công việc của trí tưởng tượng sáng tạo, đôi tay sử dụng bút lông, con
17