Untitled

5. Những vấn đề phương pháp luận lịch sử văn học
nghệ thuật hay khoa học mới nhất, còn trong thực tế thì không hiếm trường hợp, trong sự
cần thiết của thế lực phản động hiện đại, những “phát minh” ấy lại là sự lặp lại hoàn toàn
những kết luận khoa học cũ kỹ đã bị vứt bỏ từ lâu hay là những giáo điều nghệ thuật. Đến
thế kỷ XX, Lênin một lần nữa nhấn mạnh đến tư tưởng này của Mác và Ăngghen trong việc
phê bình tư tưởng triết học của những kẻ theo chủ nghĩa Makhơ và những nhà kinh nghiệm
phê phán mà vì mục đích thích ứng với sự cần thiết của thế lực phản động họ đã lật ngược
và tung hỏa mù vào những lời lẽ ngụy biện mới của tư tưởng duy tâm khách quan cổ lỗ của
Berk và Phihtơ.
6
Khi nghiên cứu một hiện tượng lịch sử văn học hay hiện tượng lịch sử, Mác và Ăngghen
thường nhìn nhận hiện tượng ấy trên hai quan điểm. Các ông đánh giá nó vừa từ quan điểm
về những kết quả gần gũi trực tiếp vừa từ quan điểm về những kết quả có từ xa xưa và sâu
sắc, những kết quả đó, trong quá khứ xa xôi, không phải lúc nào cũng được những người
tham gia trực tiếp vào cuộc đấu tranh xã hội của thời đại đó nhận thức, nhưng chúng có
một ý nghĩa quan trọng nhất đối với quá trình phát triển chung của xã hội loài người, đối
với sự hình thành những tiền đề lịch sử của xã hội cộng sản và văn hóa cộng sản.
Như vậy, vừa làm rõ ý nghĩa của cách mạng tư sản Pháp thế kỷ XVIII, Mác và Ăngghen
vừa tách kết quả trực tiếp của cách mạng Pháp - cái thành quả của quyền lực chính trị kinh
tế tư sản - khỏi những kết quả từ xa xưa, sâu xa hơn nữa của cuộc cách mạng, những kết
quả tạo điều kiện làm phát triển không chỉ giai cấp tư sản, mà cả người đào mồ chôn nó,
là giai cấp vô sản. Và đúng ra là, khác với các nhà kinh tế cổ điển tư sản và các nhà lãng
mạn, Mác đã nghiên cứu phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa như là một hình thức xã
hội đã khai sinh ra hệ thống bóc lột giai cấp toàn diện và ngày càng tàn nhẫn, đồng thời
như là hình thái cuối cùng của xã hội có giai cấp trong lịch sử nhân loại, hình thái ấy tạo
nên những điều kiện của cách mạng xã hội chủ nghĩa và nền chuyên chính vô sản.
Qua nhiều ví dụ, Mác và Ăngghen đã giải thích rằng, chỉ có hai phương pháp đánh giá
các hiện tượng lịch sử như trên mới có thể dẫn đến sự đánh giá toàn diện, triệt để, lịch sử,
mới có thể giúp cho sự giải thích cụ thể các mặt tiến bộ hay phản động, mạnh hay yếu của
từng hiện tượng.
Sai lầm của phần lớn các nhà chính luận và khoa học tư sản thường là ở chỗ họ đã đánh
giá hiện tượng lịch sử này hay khác chỉ từ quan điểm xét các kết quả lịch sử gần gũi của
nó, và trước hết là từ quan điểm về vai trò khẳng định và phát triển xã hội tư bản. Tất cả
những cái tạo điều kiện để khẳng định quyền lực của tư sản, quyền lợi giai cấp có lợi cho nó,
quyền lực đó đã và đang được giới thiệu như một cái gì tiến bộ, còn tất cả những gì cản trở
tư sản, là phản động. Bởi vậy, họ không thể nhận thức được hoặc là bỏ qua những đặc điểm
mâu thuẫn của sự phát triển lịch sử xã hội trong thời kỳ tư bản chủ nghĩa.
Quan điểm của giai cấp vô sản và cuộc đấu tranh của nó để xây dựng một xã hội mới tạo
điều kiện cho nhà nghiên cứu lịch sử nhìn vào cái khái niệm của quá trình lịch sử theo kiểu
mới. Nó tạo điều kiện phát hiện ra những đặc điểm mâu thuẫn của quá trình xã hội vào thời
kỳ tư bản chủ nghĩa, trong những điều kiện xã hội có giai cấp đối kháng. Dưới ánh sáng của
học thuyết Mác, không phải tất cả những cái tạo điều kiện cho sự phát triển xã hội có giai
cấp và nhà nước tư sản trong quá khứ là tiến bộ trong thời điểm lịch sử ấy, theo quan điểm
104