Untitled

1. Những vấn đề cơ bản của mĩ học
hoàn cảnh sống của mình và những thái độ tương ứng của mình bằng cặp mắt tỉnh táo”.
Đặc điểm tiến bộ của những quan hệ xã hội tư sản biểu hiện không chỉ ở chỗ xã hội tư bản
phá bỏ toàn bộ những ảo tưởng cổ lỗ vốn là đặc tính của những thời đại cổ xưa và những lý
tưởng thẩm mỹ vốn dựa vào “sự thần thánh hóa tự nhiên”, không chỉ ở chỗ nó buộc nhà văn
và nghệ sĩ nhìn thiên nhiên và những mối quan hệ xung quanh bằng “cặp mắt tỉnh táo”, mà
còn nhờ đó tạo nên được khả năng phát triển những hình thái lịch sử của nghệ thuật và văn
học hiện thực, tạo nên được những hình thức phê phán tỉnh táo có tính khuynh hướng dựa
trên sự phản ánh và phân tích những sự kiện tự nhiên của đời sống xã hội một cách khoa
học và sâu sắc, chính xác và chân thực. Xã hội tư sản cũng tạo nên những hình thức mới của
thái độ con người đối với hiện thực, và nó làm tăng sự phong phú của thế giới sự vật, sinh
ra những sự vật mới và những nhu cầu mới của con người. Đó là điều kiện làm phong phú
thêm cả hiện thực bên ngoài, cả cá tính con người và thế giới bên trong, thế giới tinh thần.
Mác viết: “Ở trình độ phát triển sớm hơn, cá tính riêng thể hiện đầy đủ hơn ở chủ nghĩa
tư bản. Nhưng điều kiện của sự đầy đủ và toàn vẹn tương đối của cá thể ở một anh thị dân
cổ đại, của một chàng hiệp sĩ trung cổ, của một bác nông dân hoặc thợ thủ công lại là cái
nghèo nàn và mộc mạc của hệ thống những mối quan hệ vốn có trong thời kỳ đó (đây chỉ là
sự so sánh tương đối và cá biệt). Mỗi cá nhân riêng biệt ở thời kỳ tiền tư bản chủ nghĩa là
“hoàn chỉnh hơn vì anh ta còn chưa sử dụng đầy đủ hết những quan hệ của mình và chưa đối
lập những quan hệ đó với bản thân, với tư cách là những mối quan hệ và các lực lượng xã
hội độc lập với cá nhân ấy”. Chỉ có sản xuất tư bản và nói chung “sản xuất trên cơ sở giá trị
trao đổi”, cùng với “sự thù địch chung của cá nhân đối với mình và đối với người khác”, lần
đầu tiên mới tạo nên cả “sự phổ biến và toàn diện của những quan hệ và những năng lực cá
nhân”. Xã hội tư bản đồng thời phá bỏ đặc tính điển hình này của cá nhân con người vốn là
bản chất của thời kỳ “sớm nhất” và lần đầu tạo nên “sự phổ biến và toàn diện này” của quan
hệ con người với thế giới, đó là điều kiện tiên quyết cần thiết đối với việc xuất hiện những
đặc điểm mới hơn, hoàn thiện hơn, không chỉ toàn vẹn mà còn phong phú và tổng hợp của
cá nhân trong những điều kiện của chủ nghĩa xã hội.
Như vậy, tính thù địch của sản xuất tư bản đối với nghệ thuật và thi ca không có nghĩa
là, xã hội tư bản (nếu khảo sát theo quan điểm lịch sử) không phải là thời đại tiến bộ và
cần thiết đối với lịch sử nhân loại nói chung mà còn đối với cả lịch sử văn học và nghệ thuật.
Nhưng dường như, phủ nhận mặt tiến bộ lịch sử và “ảnh hưởng văn minh” (của những người
khai hóa) của chủ nghĩa tư bản trong mọi lĩnh vực (kể cả văn học và nghệ thuật) cũng như
phủ nhận và xóa nhòa tính thù địch của sản xuất tư bản đối với nghệ thuật và thi ca là một
sai lầm lớn.
Mâu thuẫn giữa “ảnh hưởng văn minh” của chủ nghĩa tư bản và tính thù địch của sản
xuất tư bản đối với nghệ thuật là có thực, đó không phải là tưởng tượng mà là mâu thuẫn
hiện thực, mâu thuẫn khách quan vốn có trong chủ nghĩa tư bản theo đúng bản chất của nó,
vì đó là mâu thuẫn không thể tránh khỏi trong những phạm vi của xã hội tư bản, cũng như
tất cả các mâu thuẫn khác của xã hội này.
Ở một trình độ phát triển lịch sử xã hội nhất định, sự tách biệt người thợ với các phương
tiện sản xuất; “sự cách biệt và đối lập” giữa lao động và quyền sở hữu là tất yếu lịch sử. Chỉ
có trên cơ sở đối kháng này lao động xã hội mới có thể phát triển và năng suất của nó mới
có thể đạt tới trình độ nào đó, đó là điều cần thiết đối với cách mạng xã hội chủ nghĩa của
38