Untitled

giai cấp công nhân. Nhưng, nếu chủ nghĩa tư bản là cao hơn về mặt lịch sử so với thời đại
cộng sản nguyên thủy và chế độ sở hữu nông dân cá thể, thì “những hình thái ngây thơ” của
xã hội kém phát triển lại gần chủ nghĩa xã hội hơn. Ở những hình thái ấy, mặc dù trên cơ sở
lịch sử rất thấp, vẫn tồn tại sự thống nhất giữa người lao động với các phương tiện sản xuất,
mà không có điều ấy thì không thể có sự phát triển không đối kháng của xã hội loài người.
Theo quan điểm của Mác, đó là nguyên nhân của ưu thế lịch sử trong việc so sánh các hình
thái xã hội “ngây thơ”, thấp kém với sự phát triển nghệ thuật.
Mác nhận thấy rằng, trong thế giới cổ xưa, việc phát triển cá nhân có một “hạn chế nhất
định”, nói hẹp hơn, đó là giới hạn khách quan tương ứng với mức độ kém phát triển của
những quan hệ xã hội thời đại này. Và đồng thời, ở những giới hạn của thời kỳ rất sớm ấy,
thời cổ đại, vẫn có thể nghiên cứu hình ảnh con người - công dân và những hình thái đời
sống xã hội thời đại ấy, mà người ta có quyền coi là hình thái “cao quý” về bản chất “cao cả"
của môi trường ấy, và tạo nên “sự thỏa mãn”. Còn trong thế giới tư bản, theo sự xác định
của Mác, khác với thế giới cổ đại, tất cả cái ở trong con người và xã hội đều có tính chất bền
vững, và vì vậy, nó đối lập với quá trình phát triển cách mạng, đối lập với quá trình thay đổi
hiện thực và không tạo nên “sự thỏa mãn”.
Chủ nghĩa tư bản tạo nên sự phong phú và đa dạng chưa từng thấy của các sự vật, của các
nhu cầu, của các hình thức hoạt động của con người so với thế giới cổ xưa và thời trung cổ,
và đồng thời, nó lại làm cho đại đa số trong nhân loại mất khả năng thưởng thức sự phong
phú này, làm cho số đông quần chúng phải lao động một cách đơn điệu, u mê, bần cùng và
mất quyền hành. Chủ nghĩa tư bản góp phần vào sự phát triển cá nhân- nhưng đồng thời
nó làm què quặt và giết chết cá tính một cách tàn nhẫn. Chủ nghĩa tư bản dẫn đến việc phá
hủy những ảo tưởng cổ lỗ, đồng thời xây dựng những tiền đề cho quan hệ hiện thực tỉnh
táo của con người đối với thiên nhiên và với chính mình - cùng một lúc, nó bắt lao động và
nhận thức của mọi người phải phụ thuộc vào quyền lực của nhà tư bản, nó làm cho không
chỉ các giai cấp thống trị mà cả đại đa số những người đại diện cho tầng lớp trí thức khoa
học và nghệ thuật tư sản, trở nên không còn khả năng nhận thức một cách thực tế, khách
quan, chân thật cơ cấu của các mối quan hệ giai cấp và các quy luật của cuộc sống xã hội
nói chung. Cũng như các hình thức bóc lột cổ xưa, chủ nghĩa tư bản thay thế bằng hình thức
bóc lột còn mất nhân tâm và tàn nhẫn hơn, đồng thời nó còn phá tan ảo tưởng về những
hình thái xã hội cổ xưa, có liên quan tới “sự phát triển cục bộ” của nhân loại và tới “sự sùng
bái thiên nhiên”. Chế độ tư sản đặt ra những ảo tưởng mới và những hình thái phức tạp của
nhận thức có liên quan tới sự sùng bái hàng hóa, với sự phân công có tính chất tư bản lao
động và với quyền lực của thương trường thế giới. Như vậy “ảnh hưởng văn minh” của chủ
nghĩa tư bản trong lĩnh vực văn học và nghệ thuật cũng là hai mặt, như trong tất cả các lĩnh
vực khác. Chủ nghĩa tư bản tạo nên tiền đề cho sự tổ chức sản xuất có kế hoạch trong quy
mô xã hội, và nó tạo được đặc điểm riêng của sự chiếm hữu. Do mâu thuẫn của đặc điểm
ấy đối với sự phát triển tổ chức sản xuất xã hội, cần thiết phảt tiêu diệt chủ nghĩa tư bản
và quyền sở hữu tư nhân tư bản. Chủ nghĩa tư bản xây dựng những tiền đề kinh tế - xã hội
cho cái mới, mà những tiền đề ấy không có trong các thời đại phát triển trước đây của văn
học nghệ thuật và nó cũng thù địch với sự phát triển này, cũng là chướng ngại vật lớn nhất
đối với sự nở rộ nghệ thuật và thi ca.
Không hiểu được nội dung biện chứng cơ bản này của học thuyết Mác về sự thù địch giữa
39