Untitled

5. Những vấn đề phương pháp luận lịch sử văn học
giảm hay phủ nhận vai trò của cá nhân nhà văn hoặc của nghệ sĩ trong sự phát triển nghệ
thuật. Ngược lại, phải thừa nhận đó là cái đầu tiên tạo điều kiện để xây dựng một cách khoa
học quan niệm đã được chứng minh về vai trò cá nhân và tài năng của nghệ sĩ, tạo điều kiện
xác định đặc điểm cá tính sáng tạo của nghệ sĩ, và những điều kiện xã hội nào, trong mức
độ nào, có thể tạo nên những điều kiện để phát triển tự do. Mác và Ăngghen đã chỉ rõ: Xã
hội cộng sản sẽ tạo nên những điều kiện vật chất rất mới mẻ về nguyên tắc mà không thể có
được trong lịch sử trước đây đối với sự phát triển ấy.
4
Sau khi đã ứng dụng sáng tạo phương pháp chủ nghĩa duy vật lịch sử để giải thích quá
trình phát triển lịch sử của văn học và nghệ thuật, Mác và Ăngghen đã dành phần lớn sự
chú ý vào việc phân tích về ý nghĩa của sự kế thừa trong lĩnh vực phát triển tư tưởng, vấn
đề truyền thống văn hóa và văn học.
“Chính con người đã làm ra lịch sử của mình - Mác đã viết như vậy, khi nói về ý nghĩa
chung của truyền thống trong lịch sử văn hóa nhân loại, con người làm ra lịch sử không phải
như họ suy tưởng ra, mà trong những hoàn cảnh không phải chính con người tự lựa chọn,
hoàn cảnh đó bản thân nó tự nhiên đã có”. Mỗi một thế hệ sau trong lịch sử loài người đều
đứng trên vai những người đi trước, thừa kế những lực lượng sản xuất vật chất đã đạt được
và những giá trị tinh thần được tích lũy của thế hệ trước. Chỉ nhờ sự kiện này, cái sự kiện
là những lực lượng sản xuất mà các thế hệ trước đã đạt được, tiếp tục không biến mất ở thế
hệ sau, mà thành tựu thế hệ trước còn phục vụ thế hệ sau bằng “chất xám đối với quá trình
sản xuất mới”.
Quá trình lịch sử của nhân loại, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác cách mạng, không chỉ
là quá trình thay đổi có hệ thống các hình thái xã hội khác nhau, mà là cả quá trình kế tục
có tính lịch sử, là cả quá trình chuyển dần dần từ thế hệ này sang thế hệ khác lực lượng sản
xuất và truyền thống văn hóa lịch sử. Mỗi một thế hệ tiếp theo đều nâng cao thêm những
lực lượng sản xuất và truyền thống này bằng “những cái hiện có”. Những lực lượng sản xuất
và những truyền thống ấy đóng góp cho mỗi thế hệ sau ở vị trí khởi đầu của quá trình phát
triển tiếp tục văn hóa vật chất và tinh thần.
Đồng thời, như Mác và Ăngghen đã giải thích, vai trò của truyền thống và mối quan hệ
đối với nó trong những hình thái kinh tế xã hội khác nhau không phải giống nhau. Trong
những thời đại mà phương thức sản xuất và hình thức của quan hệ sản xuất phù hợp với nó
dựa trên “trạng thái hòa hoãn và không phát triển”, như trong thời cổ đại hay thời trung cổ,
truyền thống đã giữ “vai trò ưu thế” trong sự phát triển kinh tế và văn hóa (“Tư bản” III,
806). Trong chủ nghĩa tư bản, khi trạng thái cách mạng thường xuyên trong sản xuất vật
chất và trong cuộc sống xã hội hoàn toàn trở thành điều kiện cho sự tồn tại của xã hội, thì
quan hệ đối với truyền thống không chỉ trong lĩnh vực kinh tế và chính trị, mà cả ở trong
lĩnh vực văn hóa tinh thần cũng có sự thay đổi cơ bản. Sự phát triển của văn hóa tư sản và
của các hình thức tồn tại cá tính vốn có của nó đã dẫn theo sự giảm sút ý nghĩa của những
hình thái bền vững trước đây của những truyền thống văn hóa và tư tưởng, làm tăng cường
sự thay đổi ráo riết của các trường phái và các khuynh hướng, và trở thành đặc tính của xã
hội tư sản.
96