Untitled

1. Những vấn đề cơ bản của mĩ học
thời cổ đại, chỉ vừa mới nảy sinh, vừa mới trải qua giai đoạn phát triển đầu tiên. Đó là lý
do trong nhà nước Hy Lạp cổ đại, ở trình độ thấp của phát triển nghệ thuật đã có thể xây
dựng được “hình thái cổ điển” của thi ca, mà sự xuất hiện, như sau này Mác và Ăngghen đã
chỉ ra, gắn bó về mặt lịch sử với thời đại của các loại hình dân chủ, cho nên hình thái đó
cũng không thể được sáng tạo trong những điều kiện của xã hội có giai cấp sau này.
Để hiểu được ý nghĩa của ý kiến về “tuổi ấu thơ của nhân loại” của Mác, cần chú ý so
sánh các thời kỳ khác nhau của lịch sử loài người với các thời gian tương đồng. Ý kiến này
không chỉ có ở Mác. Chúng ta có thể tìm thấy việc so sánh các dân tộc thời cổ, và đặc biệt
người Hy Lạp cổ với trẻ em, từ thế kỷ XVIII ở Ghêđen, G. Phorxter, Sile và thế kỷ XIX ở
Xanh Ximông, Biêlinxki, Phơbách. Hơn nữa, ở mỗi một nhà tư tưởng được nhắc đến, việc
so sánh đều mang những màu sắc khác nhau. Nhưng ở Mác, công thức ẩn dụ truyền thống
này không phải là công thức nên thơ có tính chất quy ước, mà còn chứa đựng một nội dung
xã hội - lịch sử cụ thể, hoàn toàn hiện thực, sâu sắc, mà nội dung ấy, bất kỳ một vị tiền bối
nào trước Mác cũng chưa đề cập đến được.
Trong “Lý luận về giá trị thặng dư” Mác giải thích rằng dưới “những hình thức ấu thơ của
xã hội, là những hình thức lịch sử - cụ thể của nó", và “sự thống nhất đầu tiên giữa người lao
động và điều kiện lao động là cơ sở cho xã hội ấy”. Như Mác đã nêu, tính thống nhất này có
hai hình thức cơ bản đã gặp nhau trong xã hội loài người “công xã (cộng sản nguyên thủy)”
và “nghề nông tiểu gia đình (những nghề có liên quan tới kỹ nghệ gia đình)”. Hai hình thức
này cũng cần phải hiểu là “những hình thức sơ khai của xã hội”.
Như vậy, ý nghĩa của luận điểm “tuổi thơ ấu của nhân loại” ở Mác không trùng với nội
dung không xác định và rộng rãi như các nhà tư tưởng khác, trước hoặc cùng thời với Mác
đã nêu ra. “Tuổi thơ ấu của nhân loại”, đối với Mác, gắn liền với những hình thái cụ thể nhất
định của những mối quan hệ sản xuất xã hội, không tách rời với cơ sở vật chất nhất định
này. Cách giải thích mới mẻ có tính chất duy vật lịch sử này đã phân biệt một cách nguyên
tắc quan điểm của Mác với tư tưởng của tất cả các bậc tiền bối của ông.
“Sự thống nhất đầu tiên giữa người lao động và các điều kiện của lao động” - theo luận
điểm của Mác - đó là cơ sở lịch sử của sự phồn thịnh về nghệ thuật trong thế giới cổ đại và
trong thời kỳ nghệ thuật phát triển cao (thí dụ thời Phục Hưng). Trên cơ sở xã hội “kém
phát triển” này, ở nhà nước Hy Lạp cổ đại và những thời kỳ muộn hơn: nói riêng, trong thời
đại của Sêchxpia - xuất hiện những quá trình văn hóa và lịch sử xã hội, tạo nên trường ca
Hôme và bi kịch Sêchxpia. Những hình thức “đầu tiên” “chưa chín muồi” tương tự của sự
thống nhất giữa người thợ và các phương tiện sản xuất không được phục hồi về mặt lịch sử
trong trình độ cao hơn của sự phát triển xã hội, mà hình như đã có những người ngây thơ
mơ ước về sự phục hồi những hình thức ấy. Cả “công xã”, cả “nghề nông tiểu gia đình” (gắn
bó với nghề thủ công và kỹ nghệ gia đình), đều thuộc về “những hình thức ấu thơ” của xã
hội, nên “ít nhiều có ích đối với việc phát triển lao động như lao động xã hội và làm tăng
sức sản xuất của lao động xã hội. Do đó, tất nhiên có sự phân tách, không phù hợp, đối lập
giữa lao động và sự tư hữu. Chính hình thức tột cùng của sự không phù hợp này, trong đó,
sức sản xuất của lao động xã hội đồng thời phát triển mạnh mẽ nhất, là hình thức tư bản.
Sự thống nhất đầu tiên ấy sẽ được phục hồi chỉ trên một cơ sở vật chất nhất định tương ứng
với nền sản xuất tư bản và chỉ nhờ vào các cuộc cách mạng của giai cấp công nhân và toàn
bộ xã hội”.
34