Untitled

1. Những vấn đề cơ bản của mĩ học
lao động mà do bản chất của những mối quan hệ xã hội tư sản và vị trí đặc thù của người
lao động trong thế giới lao động tư sản - thế giới mà ở đó lao động có một hình thức không
phải là thứ lao động tự do mà là thứ lao động “thù địch, xa lạ”.
Trong tập đầu của “Tư bản”, Mác viết: “Lao động hấp dẫn người công nhân bằng nội dung
và phương thức thực hiện, cho nên người công nhân thưởng thức lao động như là trò chơi
của những sức mạnh vật chất và tinh thần. Do đó, với chính bản chất của mình, lao động
không chỉ có tính sáng tạo và tính nghệ thuật mà còn phục vụ cho người đang lao động, để
làm nên những nguồn vui, tạo ra khoái cảm lớn lao cho con người. Những khoái cảm ấy cùng
nguồn gốc với khoái cảm mà người nghệ sĩ cảm nhận trong quá trình sáng tạo. Vì thế, cái
mâu thuẫn giữa lao động và nghệ thuật, mà Kăngtơ, Sile, Hêghen cho là số phận vĩnh cửu
của nhân loại, là cái mâu thuẫn trên thực tế do lịch sử quyết định, mâu thuẫn ấy đạt tới
sự phát triển đầy đủ nhất trong những khuôn khổ của phương thức sản xuất tư sản. Mâu
thuẫn này sẽ mất đi trong những điều kiện của chủ nghĩa cộng sản”.
Điều đó không có nghĩa là, theo quan điểm của Mác, bất kỳ sự lao động nào, xét về bản
chất của nó, cũng đồng nhất với nghệ thuật. Sáng tạo nghệ thuật là một loại hoạt động riêng
biệt của con người xã hội, khác với hoạt động khoa học và lao động vật chất trực tiếp. Chỉ
có ở trình độ nguyên thủy của văn hóa, sáng tạo nghệ thuật và lao động mới được thể hiện
trong sự thống nhất sơ khai, không thể phân chia được. Càng về sau, do kết quả của phân
công lao động, chúng tách rời nhau một cách có quy luật, có tính chất lịch sử. Nhưng chỉ
trong những điều kiện của xã hội có giai cấp, của sự bóc lột giai cấp, lao động và nghệ thuật
mới biến thành những mâu thuẫn có tính chât đối kháng. Trong chủ nghĩa tư bản, đối với
người công nhân, lao động không còn một sự hấp dẫn nào cả, càng ngày lao động càng không
còn là một thứ trò chơi của sức mạnh vật chất và tinh thần, trong khi đối với người nông
dân và thợ thủ công cá thể, tự do, thì trước kia lao động thường là như vậy.
Sau khi chứng minh rằng, lao động về bản chất của nó, không phải là thù địch với người
lao động chỉ trong một hình thái nhất định của lịch sử, còn ở trong xã hội có giai cấp đối
kháng và nhất là xã hội tư bản, lao động mới thù địch với quần chúng lao động, Mác đã nêu
ra nhiệm vụ mới cho giai cấp công nhân và nhân loại tiến bộ. Kăngtơ và Sile cho rằng, con
người chỉ là con người khi ở trong phạm vi nghệ thuật. Còn Mác lại chứng minh rằng, con
người có thể tự do, có thể thưởng thức trò chơi của những sức mạnh vật chất và tinh thần
của mình không chỉ trong quá trình sáng tạo nghệ thuật mà còn cả khi thực hiện những hoạt
động bất kỳ khác. Tuy nhiên, muốn để cho lao động và tất cả các hình thái khác nhau của
hoạt động sống của con người xã hội tạo ra cho con người những khoái cảm cao quý, y như
là sáng tạo nghệ thuật, cần phải loại trừ phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Trên cơ sở
tổ chức có kế hoạch sản xuất xã hội và giảm bớt người làm việc trong xã hội cộng sản chủ
nghĩa, trật tự xã hội mới nảy sinh, và trên nền trật tự ấy, lần đầu tiên trong lịch sử, có thể
đem lại cho con người sự thưởng thức cao quý do sự phát triển tự do, sự ứng dụng sáng tạo
những sức mạnh vật chất và tinh thần vào các lĩnh vực khác nhau của hoạt động xã hội mà
có được.
Nếu lao động tư bản làm thuê là sự thể hiện hoàn chỉnh nhất quá trình lao động “thù
địch, xa lạ”, đã xuất hiện trong các hình thái lịch sử khác nhau, của toàn bộ lịch sử xã hội
có giai cấp, thì sự sáng tạo nghệ thuật phát triển được trong xã hội này nhờ một số ít người,
có thể được coi là một trong những mầm mống của lao động xã hội tự do và sáng tạo, còn
20