Untitled

Lịch sử trước tiên là quá trình tương tác và sáng tạo ra lịch sử của con người, mà những con
người đó, trên cơ sở của những tiền đề vật chất có tính chất lịch sử, không phụ thuộc vào ý
chí của họ, “chính họ đã làm nên lịch sử của mình”. Con người của thời kỳ đồ đá không thể
“tự do” tạo nên những máy móc điện tử, bởi vì không có điều kiện kinh tế - xã hội và vật
chất phù hợp. Song nếu như con người không thể tự do sử dụng những lực lượng sản xuất
này và xây dựng những hình thức xã hội như thế, những điều kiện để nảy sinh ra những cái
đó trong thời đại này hay thời đại khác còn chưa chín muồi, thì điều này có nghĩa là, trong
mỗi thời đại khác nhau, trên cơ sở phát triển xã hội và những điều kiện sản xuất, con người
không thể tự mình “làm nên lịch sử của mình”, không thể đấu tranh một cách tích cực và
có kết quả để cải tạo và thay đổi cuộc sống xã hội theo chiều hướng đi lên, mà chính chiều
hướng đó cuối cùng bị xác định bởi định bởi khả năng lịch sử khách quan của thời đại đó.
“Nhân loại - Mác viết - bao giờ cũng chỉ đặt ra cho mình những nhiệm vụ mà mình có thể
giải thích được; vì khi xét kỹ hơn, bao giờ người ta cũng thấy rằng bản thân nhiệm vụ ấy
chỉ nảy ra khi những điều kiện vật chất để giải quyết nó đã có rồi hay ít ra cũng đang hình
thành” (Mác - Lời tựa cuốn Phê phán chính trị kinh tế học).
Sự phát triển của xã hội được quy định bởi những quy luật khách quan lịch sử. Những
điều đó hoàn toàn không làm ảnh hưởng đến ý nghĩa của hoàn cảnh, mà trong cuộc sống
xã hội luôn xảy ra cuộc đấu tranh giữa các lực lượng và khuynh hướng lịch sử khác nhau,
giữa cái tiến bộ và cái lạc hậu, giữa cái tiên tiến và cái phản động. Cuộc đấu tranh này dần
dần tạo nên không chỉ con người riêng biệt, mà thông qua sự lựa chọn, tạo nên cả một tập
hợp quần chúng nhân dân, khi kêu gọi họ phải xác định quan điểm của mình trong cuộc đấu
tranh này, khi thúc giục họ chọn lấy chỗ đứng này hay khác trong các lực lượng và khuynh
hướng đấu tranh. Sự lựa chọn vị trí của mình trong cuộc đấu tranh lịch sử của các giai cấp,
và tất nhiên cả những kết quả khách quan của sáng tác nghệ thuật, đều phụ thuộc vào chính
người nghệ sĩ và thái độ của họ đối với các lực lượng đang tham gia cuộc đấu tranh, vào sự
đa dạng và sâu sắc của nghệ sĩ trong việc nhìn nhận cuộc sống.
Cũng như trong tất cả các lĩnh vực khác của đời sống xã hội, chủ nghĩa Mác trong lĩnh
vực văn học nghệ thuật thừa nhận ý nghĩa to lớn của các sự kiện khách quan - ý nghĩa của
thiên tài cá nhân và cá tính sáng tạo của nghệ sĩ. Bởi vì, người nghệ sĩ - cũng như tất cả
những người tham gia vào cuộc sống xã hội, tuyệt nhiên không giữ vai trò của “chức năng
thụ động” thể hiện tính tự phát tất yếu lịch sử, không phụ thuộc vào ý chí của nhà nghệ sĩ.
Sự xác định vị trí của mình trong cuộc đấu tranh này cũng như cá tính và sự sâu sắc của
việc hiểu biết nhiệm vụ sáng tạo của mình đều phụ thuộc vào thái độ nhận thức sâu sắc
nhiều hay ít đối với các quy luật và các yêu cầu của cuộc sống lịch sử. Bởi vậy, tài năng cá
nhân của nghệ sĩ, thế giới quan, đặc điểm tham dự vào đời sống, cá tính sáng tạo của nghệ
sĩ, sự sâu sắc trong việc nhận thức bản chất của các lực lượng lịch sử cơ bản và nhiệm vụ
của cuộc đấu tranh xã hội của thời đại mình đó là những nhân tố khách quan.
Theo quan điểm của Mác và Ăngghen, người nghệ sĩ đã và đang giữ vai trò quan trọng
trong sự phát triển nghệ thuật, mặc dù sự phát triển này có tính quy luật lịch sử và cũng
như sự vận động của các lĩnh vực văn hóa khác, nó cũng bị quy định bởi sự phát triển kinh
tế.
Như vậy, thừa nhận dưới góc độ duy vật lịch sử rằng, nguyên nhân phát triển của văn
hóa và nghệ thuật là sự phát triển của kinh tế, điều đó hoàn toàn không dẫn đến việc làm
95