Zeszyt naukowy - całość - Wydział ZarzÄ dzania i Ekonomiki Usług

110 Anna Wiktorowska Jasik Uwarunkowania racjonalnego gospodarowania przedsiębiorstw...111również w naukowym, kulturowym, ekologicznym i społecznym. Gospodarowaniejest szczególnym rodzajem działalności ludzkiej i występuje razem z innymidziałaniami człowieka. Natomiast istotą działań człowieka jest wywołanie zamierzonychzmian w otoczeniu, przy wykorzystaniu odpowiednich i dostępnychśrodków. Działalność człowieka obejmuje wiele dziedzin, począwszy od wytwarzania,konsumowania, wymiany handlowej, transportowania, a skończywszyna sferze kultury, sportu i tym podobnych. Jednakże w odniesieniu do każdejz tych dziedzin działanie człowieka przyporządkowane jest celom pierwotnym(naturalnym), które wynikają z zaspokajania naturalnych potrzeb życiowych.Przyświecają one każdemu ludzkiemu działaniu, do realizacji którego poniesiononakłady i wykorzystano środki materialne czy osobowe. Cele pierwotne mogąbyć wykorzystane do realizacji celów o charakterze wtórnym, które określanesą także jako cele społeczne 1 . Należy podkreślić, że w procesie gospodarowaniabardzo istotną rolę odgrywa problematyka konkretyzacji i wartościowa celów.Wynika to z faktu, że ma tutaj miejsce podejmowanie decyzji dotyczącej wyboruz możliwych i realnych wariantów kombinacji celów ze środkami, która pozwolina osiągnięcie największych korzyści. W innym ujęciu poprzez gospodarowanierozumie się racjonalne (ekonomiczne) rozporządzanie zasobami przestrzeni,czasu, materii i energii. Natomiast w ujęciu prakseologicznym gospodarność jestantytezą marnotrawstwa i urealnia się w odniesieniu do aspektów oszczędnościi produkcyjności. Jest to interpretowane w ten sposób, że oszczędność jesttym większa, im mniej środków zużyto do uzyskania zamierzonego wyniku.Produkcyjność zaś jest tym bardziej efektywniejsza, im większy sukces zdołanoosiągnąć przy danym zużyciu środków 2 . Poza przedstawionymi podejściami dogospodarowania w opracowaniach naukowych spotyka się jeszcze wiele innychinterpretacji, jednak na potrzeby tego artykułu zostanie przedstawiona jeszczejedna definicja gospodarności, jaką znajdujemy w słowniku ekonomicznym.Definiuje on gospodarność jako „umiejętność celowego posługiwania się kosztamijako narzędziem służącym osiąganiu zamierzonych efektów. Gospodarnośćto zdolność oszczędnego wykorzystania zasobów, czynników produkcji znajdującychsię w posiadaniu przedsiębiorstwa” 3 .1Z. Leśkiewicz, Racjonalność w ekonomii, Szczecin 1994, s. 22.2T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982,s. 380.3Słownik ekonomiczny dla przedsiębiorcy w warunkach rynku, Z. Dowgiałło (red.), Szczecin1991.Rozważaniom nad istotą gospodarowania towarzyszy przekonanie, że każdygospodaruje i jest to nieodzowna właściwość życia gospodarczego i społecznego.Trudność pojawia się w momencie określania jakości tej gospodarności, czyliw poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: jak gospodarować, aby efekt tej działalnościbył jak największy lub co najmniej optymalny? Uniwersalną odpowiedziąjest – gospodarować racjonalnie. Co to znaczy, że ktoś działa racjonalnie? Jakichefektów tych zachowań powinniśmy się spodziewać? Trudno jest jednoznacznieodpowiedzieć na te pytania. Można powiedzieć, że racjonalne zachowaniewyraża gotowość do uważnego przyjmowania krytycznej myśli i do uczeniasię z doświadczeń oraz dociekania prawdy na drodze współpracy i dążności doosiągnięcia pewnego rodzaju obiektywności 4 . Dla racjonalności w gospodarowaniuma to szczególne znaczenie, gdyż jej przedmiotem są wzorce ekonomiczneracjonalnego postępowania. Działalność ta realizuje się przez wytyczenie i sprecyzowaniecelu i doboru odpowiednich do jego realizacji skutecznych środków.Instrumentem podstawowym dla oceny racjonalnego działania gospodarczegojest rachunek ekonomiczny wyrażający stosunek korzyści osiągniętych z określonegodziałania do zaangażowanych dla realizacji tego celu środków.2. Instrumenty ekonomiczne i pozaekonomiczne racjonalnegogospodarowania środowiskiem naturalnymW procesie gospodarowania, a szczególności inwestowania, podmiotygospodarcze prowadzą na własny użytek analizę kosztów i korzyści w każdymposzczególnym przypadku. Znając wynik takiego rachunku, mogą obniżyćryzyko niepowodzenia danej działalności. Jednakże w tych rachunkach, a właściwieprognozie zysków i strat, nie mogą być w pełni uwzględnione (przewidziane)nakłady i efekty środowiskowe, które powodują szersze społeczne konsekwencje.Uniemożliwia to uwzględnienie ich wpływu na podejmowane decyzje.Ponadto w warunkach presji konkurencyjnej podmioty gospodarcze wykazujątendencje do przerzucania składników kosztów społecznych na innych uczestnikówlub odkładania tych działań na przyszłość. Taka sytuacja niejako wymuszapowoływanie instytucji społecznych i rządowych, które nie tylko będą nadzorowały,ale głównie koordynowały proces osiągania społecznie pożądanych celówśrodowiskowych.4Z. Leśkiewicz, Zarys metodologii ekonomii, cz. I, Szczecin 1998, s. 78.