Zeszyt naukowy - całość - Wydział ZarzÄ dzania i Ekonomiki Usług

112 Anna Wiktorowska Jasik Uwarunkowania racjonalnego gospodarowania przedsiębiorstw...113Kolejnym problemem jest to, w jakie narzędzia oddziaływania wyposażyćte „środowiskowe organy władzy”? W literaturze można spotkać dwa rodzajenarzędzi, które służą do osiągania celów środowiskowych. Jeden rodzaj totak zwane instrumenty ekonomiczne, które występują w głównej mierze jakonarzędzia finansowe i pośrednio kształtują ceny (podatki, opłaty), oraz te, którewpływają bezpośrednio na cenę, na przykład opłaty usługowe. Instrumenty ekonomicznezaliczane są do narzędzi regulacji pośredniej i zajmują szczególnemiejsce w systemie zarządzania środowiskiem. Ich zadaniem powinno być nakłanianiepodmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania z zasobów i walorówprzyrodniczych oraz eliminowanie z rynku produktów, których wytwarzanielub użytkowanie jest zbyt uciążliwe dla środowiska. Do zakresu zadań tej grupyinstrumentów należy także zinternalizowanie kosztów zewnętrznych oddziaływaniaprocesów produkcyjnych na środowisko oraz gromadzenie środków nafinansowanie przedsięwzięć ochronnych. Instrumenty ekonomiczne stosowane wzarządzaniu środowiskiem są różnie klasyfikowane, jednakże najczęściej wyodrębniasię:– opłaty 5 za emisję zanieczyszczeń do środowiska,– opłaty za dokonywanie zmian w środowisku (w tym za wykorzystywaniezasobów naturalnych),– opłaty za korzystanie z walorów przyrodniczych,– kary za przekraczanie wymagań ochrony środowiska,– ulgi, zwolnienia i zróżnicowania podatkowe i celne,– subwencje dla przedsięwzięć proekologicznych,– gwarancje kredytowe dla przedsięwzięć proekologicznych,– ekologiczne opłaty produktowe,– depozyty ekologiczne,– ubezpieczenia ekologiczne,– handel pozwoleniami na emisję zanieczyszczeń.Przepisy prawne w ochronie środowiska w Polsce, w tym wprowadzająceinstrumenty ekonomiczne, tworzą w głównej mierze trzy ustawy, takie jakustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, ustawa „Prawo wodne” orazustawa o odpadach. Jako środek służący ochronie środowiska powyższe ustawywprowadziły normy w korzystaniu ze środowiska, zwane potocznie „pozwole-niami na korzystanie ze środowiska”. Dla podmiotów gospodarczych oznacza tokonieczność uzyskiwania tych pozwoleń w zakresie wprowadzania do środowiskaróżnego rodzaju zanieczyszczeń, ale przy spełnianiu określonych warunkówdotyczących ilości i rodzaju tych zanieczyszczeń. Warunki te są ustalone decyzjamiwłaściwych organów administracji.Ponadto jako jeden z mechanizmów ochrony środowiska ustawy te wprowadzająkolejne instrumenty ekonomiczne. Należą do nich przede wszystkim:– opłaty za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, zwanepotocznie opłatami ekologicznymi,– kary za naruszanie ustalanych w decyzjach wymagań ochrony środowiska,zwane potocznie karami ekologicznymi,– instrumenty finansowania ochrony środowiska, to jest dotacje oraz preferencyjnepożyczki i kredyty dla przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska ześrodków uzyskiwanych z wpływów z opłat i kar ekologicznych.W ochronie środowiska w Polsce wykorzystywane są także inne instrumentyekonomiczne, takie jak opłaty za korzystanie z walorów przyrodniczych(np. tzw. opłaty klimatyczne lub opłaty za wejście do parków narodowych), ulgii zwolnienia podatkowe czy ulgi i zwolnienia celne, choć znaczenie ich w ochronieśrodowiska nie jest aż tak istotne jak wymienionych powyżej instrumentów 6 .Innym rodzajem narzędzi stosowanych dla realizacji polityki środowiskowejsą narzędzia prawno-administracyjne i psychospołeczne, które są określanejako narzędzia pozaekonomiczne. Narzędziami prawno-administracyjnymimożna nazwać środki instytucjonalne, których zadaniem jest wywieranie bezpośredniegowpływu na postawę podmiotów zanieczyszczających środowisko.Zadania te realizowane są przez regulowanie procesów produkcyjnych, użytychproduktów, zaniechanie lub ograniczanie emisji przez określone podmioty gospodarczelub reglamentowanie ich działalności do ustalonego czasu i miejsca naprzykład za pomocą licencji, ustanowionych norm czy zakazów lokalizacyjnych.Można je podzielić na tak zwane instrumenty regulacji bezpośredniej i pośredniej.Do bezpośrednich zalicza się akty prawne, w których zawarte są normydopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, emisji, zrzutu lub składowania odpadów,a ponadto normy regulujące ważniejsze procesy produkcyjne, normy monitoringuśrodowiska, a także akty prawne regulujące korzystanie z powierzchni5Opłaty to na ogół przymusowe świadczenia bezzwrotne, pobierane w celu pokrycia wydatkówpaństwa związanych z niektórymi czynnościami i świadczeniami ze strony organów państwowych.6M. Sobiecki, Instrumenty ekonomiczne stosowane w ochronie środowiska w Polsce i innychkrajach, Informacja Ministerstwa Środowiska dotycząca stosowanych instrumentów ekonomicznychw ochronie środowiska, serwis internetowy PESK.