Nr 249, marzec 1975 - Znak

wUtOVStAW JABLONOWSKIdzielo, na wszystko, CO nim jest. Jednakze, jak umial, tak mi wyrazalSWq wdzi~znosc, a na ofiarowanym egzemplarzu Chlop6VJnapisal: "najszczerszemu z krytykow"... Ale uczuciem wdzi~cznosciniezbyt S!i~ kr~POiWal. "Medyceuszom" 16dzk:im - zwlaszcza Zydam,ktorzy go przez kilka miesi~cy "nosili na r~kach", gdy bawilwsrod nich w czasie pisania Ziemi Obiecanej odwdzi~czyl si~ zjadliwieodslaniajqc w powiesci calq ich parweniuszowskq kultur~,geniusz szwindlowski oraz zbydl~cenie obyczajowe."Amatorem" i lowcq dusz ooobliwych ze sfery "inteligenckiej"swego pokolenia, jak Zeromski, Reymont nie by!. W sumienialudzkie, jak tamten, nie bardzo si~ zagl~bial, w kazdym razie niepociqgal ich do odpowioozia'lillood za :z;boczeIllia z prawej drogi,i nie zasmucal si~ na smierc, gdy gubily si~ na bezdrozach.Nie W odczuwaniu psychiki jednostkowej celowal, lecz w zbiorowej,wywodzq·cej si~ z trwalych, odwiecznych mocy oraz instynktown aszego plemienia. Z dziel zatem Reymonta powialo tq niezaprzeczonqmOCq na ogol czytelnik6w, podczas gdy Zeromskiwciqz "psul sm~t kiem i cedzil zal w kamraty", i dopiero na schylkuswojej tw6rczosci owionql ich krzepiqcym Wiatrem od Morza,a w takich utworach jak - Nawracanie Judasza i Charitas - zapragnqldla Polski prawdziwie pozytywnego czynu, w og6le zwi~kszeniadobra jako przeciwwagi zla.A kiedy tak Zeromski udr~czal si~ dolq tych ze swego pokolerua,co w trudzie o£iarmym boryikali si~ z twardym losem gdZliespo rozmaitych "Obrzydlowkach" prowincjonalnych; kiedy Reymont- w pierwszych powiesciach - dawal folg~ m~tnym aspiracjomoraz pragnieniom uzycia swoich bohaterow, i dale ko mujcszcze bylo do gromady wsi Lipce: w tym samym czasie, wlasniew owych "Obrzydl6wkach", osiadalo umyslnie sporo przedstawidelimlodej inteligencji narodowej po to, by w tych zaniedbanychzakqtkach kraju budzic z uspienia oboj~tnych, podqgac wlasnymprzykladem do czynu obywatelskiego i niesc - juz bez przenosnipoetyckiej - przed narodem "oswiaty kaganiec". To teztam, gdzie osiadali i stali wytrwale czu}nie na swoich placowkachci mlodzi dzialacze, co przeszli przez "Zwiqzek Mlodziezy Polskiej"i nalezeli do Ligi Narodowej, - tam - w tych wszelkich"Obrzydlowkach", a i w Lipcach rozmaitych - zakwitlo dokolazy€ie narodowe, budzHa si~ ochota do pracy zbiorowej, tworzylysi ~ organizacje spoleczne i polityczne, powstawaly tajne kolaoswiaty ludowej,zaklada'ly si ~ instytucje uzytecznosci publicznej.Wladyslaw Jablonowski403