Nr 249, marzec 1975 - Znak

ZOFIA I'IIOCARSKAwania przeszlosci narodowej i poczucie wi~zi historYCZllej. Upowaznialoto do uZywania tytulu budzicieli "instynktu samozachowawczego"w spoleczenstwie, zwlaszcza, gdy uwazano, iz najswiezszecredo post~powc6w w kwestii narodowej sformulowal Swi ~tochowskiwe Wskazaniach politycznych. Stlld tez podstawowy zarzut wytoczonyprzez konserwatyst6w w 1883 r. oskarzal po st~powc6wo gloszenie programu podwazajllcego byt narodu. Argument takimusial odegrac kapitalnll rol~ 'W przelomie antypozytywistycznym,poniewaz dyskredytowal post~powc6w w oczach spoleczenstwa.Zarzucajqc programowi "mlodych" kosmopolityzm i niewolniczenasladownictwo Zachodu, Choinski twierdzil, ze tym samym bylon ,szkodliwy, bo wrogi "swojskoSci", "charakterowi narodu", "naturzenarodu". Wysuwajqc postulat popi-erania wszystkiego, co"swojskie", Choinski zaatakowal post~powc6w, poniewaz wyznacza­Ii oni mieszczanstwu g16wnq rol~ w spoleczenstwie. W polskich warunkach,twierdzil publicysta, postulat ten stal si~ ideologicZllqprzepustkq udzielonq kapitalowi obcemu, zwlaszcza zydowskiemu,kt6ry si~gnql po uprzywilejowane stanowiska podwazajqc pozycjePolak6w. Mieszczanstwo polskie bylo zbyt slabe, by stanqc do konkurencji.Program "mlodych" musial wi~c przyniesc w rezultacieszkod ~ spoleczenstwu polski emu, poniewaz popieral zywioly obce,wrogie, na niekorzysc "swojskich".Od t akiego stanowiska niedaleko juz do programu Roli, kt6rar 6wniez w imi~ obrony "swojskosci" rozp ~tala zacietrzewionq nagonk~a ntysemickq. Zresztq sam Choinski przyznawal, ze aczkolwiekRola zasady swe "doprowadzila do najmozliwszych krancow"!6, to '\vyrosla przeciez z narastajqcych od 1876 r. tendencji,;samoza'chowawczych" w spoleczenstwie, kultywowanych przezkonserwatyst6w. Byla wi~ jednym ze sposob6w rozwijania owejidei "swojskosci". Warto tu nadmienic, ze w wielu pracach uwazasi~ dzialalnosc Roli za faz~ przygotowawczq do ruchu endeckiego.Rola zresztq juz w 1904 r. znalazla si~ w obozie endeckimPZdaniem Choinski ego owocny moze bye tylko taki program, kt6­ry odpowiada "naturze narodu" uksztaltowanej przez cale wiekibytu narodowego. Takie poj~cie "natury narodu" impIikuje juzniejako afirmatywny stosunek do przeszlosci, cz~stokroc zresztq objawianyprzez publicyst~. Uwazajqc za trwalq wartose "natur~ narodu"zaatakowal Chomski liberalizm mieszczanski gloszony przezPrzeglqd Tygodniowy... T. Jeske-Ch oinski, Ptsmtenntctwo potskte ostatntch tat ZD-tu. KuTter Warszawskt1866, nr 7.IT H. JablonskI, Ze studt6w nad poczqtkaml NarodoweJ Demokracjt. PrzegtqctHtstorycznll 1953, t. XLIV, Z. '4, B. 481-538.308