Nr 249, marzec 1975 - Znak

ZOARZENIA - KSIJ\tKI - lUOZIEnorniczna i nadbudowa prawno-polityczna, ale takze trzeci element,a rniaJIlQwieie SwtiIadornoSc spoleczna. Swia'domosc ta, s:prz~zonadialektycznie z elernentami pozostalymi, rna rowniez harnujq·cylub przyspieszajqcy wplyw na dynarnik~ post~pu. Konkretniezas kryteriurn tego post~pu kryje si~ w podniesieniu mozliwoseiprodukcyjnych, wydajnosci pracy i przeobrazeniach struktur zyciaspolecznego. "Rozstrzygni~cia historiozoficzne - streszcza Autorzaslugi rnaterializmu dialektycznego - sluzyly w rnarksizrnie nowejmetodzie badan historycznych, lepszernu zrozurnieniu przeszlosci,trafniejszej diagnozie czas6w aktualnych i skutecznemukierowaniu spoleczenstwem... Marks i Engels rozwin~li dialektycznqteori~ post~pu, podkreslajqc rol~ sprzecznosci w rozwoju dziejowym.Nawiqzali takze do determinizrnu historycznego. Wnieslido filozofii dziej6w mornenty nowe, oryginalne, wywodzqce si~gl6wnie z uwzgl~dnienia roli klas spolecznych i ich antagonizrnuw dziejach" (s. 153). Oczywiscie problematyka dialektyki rnarksowskiej(tyrn bardziej rnarksistowskiej?) jest nieskonczenie rozleglejsza.Jej zaslugi, wyliczone tu przykladowo, nie zostaly dostateczmeukalzane wewJlqtrz ,rozdz1alu. Ale czy,telntika moZe zadntrygowacprzede wszystkim jedna sprawa. Ot6z w pracy znajdujemywazne stwierdzenie, ze ustroj socjalistyczny (i kornunistyczny)nie jest ostatecznym celem dziej6w, jakie sobie spoleczeiistwastawiajq, a tylko "kolejnym etapem historii" (s. 149). Autor wyraznieobawia si~ "eschatologicznej koncepcji socjalizmu" (s. 224,por. 164). Zapewne, ze jest to stanowisko bardzo rozwazne. Alemusirny pytac, jesli kornunizm nie jest etapem ostatecznyrn, botylko "kolejnym", to co po nim? Po etapie "kolejnym" musi bycna st~pny. Wi~c jaki? Czyzby nawr6t do poczqtku historii, a wi~cyklizm?Rozdz. 7 (s. 205-232) poswi~cony jest problemowi stosunku jednostkido masy w procesie historycznyrn, kwestii koniecznosci historycznej,roli swiadornosci w rozwoju oraz ciqglosci i nowosciw przernianach spolecznych. Hegel przyznawal jednostce rol ~ fikcyjnq,nieswiadornie realizujqcq zadania ducha og6lnego. DlamariksizlIIlU jednostka i spolecznooc odziJalujq na siebie naw:zajemdialektycznie. Poza tym marksizm odcina si~ od determinizrnuekonomicznego (plechanow, Bucharin i inni; mozna by tu dorzucictakZe historyka M. N. Pokrowskiego). Przyjmuje natomiast determinizmdialektyczny (Lenin, Gramsci), podkreslajqcy historycznqrol~ walki klas, oraz wzgl~dnq niezaleznosc polityki od ekonomikii zarazem wplyw polityki na ekonomik~. Wplyw ten zbiega si~z donioslq rolq swiadomosci spolecznej, a w niej nauki i ideologii.W ten spos6b nowa rzeczywistosc i dawna ~az~biajq si~, da jqc nieciqgloscnowoSci i zarazem ciqglosc dawnosci, zwlaszcza w przei­360