Nr 249, marzec 1975 - Znak

ZOFIA MOCARSKAWlasnie w pozniejszych pracach Choinskiego, powstalych po doswiadczeniach1905 r., znajdziemy sporo glosow sympatii pod adresemendecji i jej przywodcow. A nawet, wracajqc uparcie do ocenydzialalnoSci "mlodozachowawcow" (czyt. obroncow tr,adycji i swojskoSci),Choillski wystaJwil im ,takie zwiqz1ci ,pokrewiensilwa:"Program ten nie roznil si~ zasadniczo od obecnego (1912 r.) programupra\vicy narodowo-demokratycznej, zrownowazonej po szereguewolucji, w swoim czasie (1882 r.) byl przedwczesny, czyli bezsilny,co na jedno wychodzi." 45Rzecz jasna, ze niezupelnie mozna dowierzac tej opinii. Jest onaciekawym potwierdzeniem subiektywnego odnajdywania przez publicystE:wlasnych przekonan w programie endeckim po 1910 r.Z perspektywy czasu Choinski wystawil apologetyczny - we wlasnymrozumieniu - wizerunek sw emu ongis str onnictwu, przesadzajqCw ocenie nowatorstwa programu i czyniqc zen forpoczt~ endecji.Jedno jest pewne: obrona tradycji w latach 1876-80 na lamachNiwy i pozniejszy w latach 1882-1886 spor 0 rodzimq wers j~ pracyorganicznej oraz wysuwany postulat popierania "swojskosci" i budzenianastrojow narodowych - przygotowaly, w pewnej mierze,grunt pod narodziny polskiego ruchu narodowego, r uchu aktywnoscipatriotycznej. Niwa w wymienionych latach odegrala jui:chocby tym samym waznq rol ~ w przelomie antypozytywistycznym.Pismo przeciez uobecnialo, w tej czy innej postaci, przez caly okrespozytywizmu, swiadomosc potrzeby stworzenia nowej polskiej myslipo1itycznej. I choc Niwy nie stac bylo na dokonanie tego, to jednlakwytwarzala wokol tej sprawy potrzebny ferment. Konserwatyscibowiem nie potrafili wyjsc poza przezyte formulki tradycyjnegopatriotyzmu, gdy wlasnie, jak slusznie stwierdza B. Cywinski," ... w rewizjonistycznych artykulach Glosu realizowalo siE: poszukiwaniepatriotyzmu nowoczesnego, na miarE: doswiadczen mlodego,popowstaniowego juz pokolenia." 46Tak wi~c, nie pomijajqc i nie zmniejszajqc roli wszystkich innychczynnikow powodujqcych przelom antypozytywistyczny, nalezyprzyznac, ze jednak pierwszorzE:dnq rolE: odegrala kwestia narodowa- aktywizujqcy siE: ruch patriotyczny, gwaltownie odczuta potrzebasamookreslenia i wy'boru drog politycznego dzialania.316.. tamte•.. B. Cywmski, op. cit. s. 33Z.Zofia Mocarska