Nr 249, marzec 1975 - Znak

Z DZIIEJOW KRYZYSU POZYTYWIZMU"Jezeli z konserwatyzmu wylqczymy znacznq cz~se marzen, a z post~puduzq ilose cywilizacyjnego bIichtru, - pozostanq nam zdroweobywatelskie uczucia i logika faktow."34- twierdzH A. Dygasinski. W ten spos6b dokonywala si~ aprobataistnienia oOOk siebie obydwu stronnictw, ktore odnajdywaly niejakonowq racj~ bytu i pole dzialania: konsoIidacj~ i wzmocnienie sil:narodowych oraz ratowanie programu pracy organicznej."Taki patriotyczny grunt wla.snie domaga si~ kompromisu oOOzow,przymierza, aby skutecznie prowadzie najpilniejsze spol:eczne roboty.Haslem powinno tu bye: popieranie, 0 ile si~ tylko da, zawsze,wsz~dzie i wszystkiego, co swojskie." 35Jest to znamienna wypowiedz dla dyskusji i nastroj6w roku 1886.Pokolenie "trzezwych" nie moglo tak latwo rozstae si~ z ulubionqdoktrynq pracy organicznej. OdczuwaIi mocno potrzeb~ zwrotu donarodowych tresci, ale wychowankowie trzezwego pozytywizmu nieumieli pomyslee patriotyzmu inaczej, niz 'Pod postaciq pracy organicznej,dlatego podj~Ii prob~ pogodzenia obydwu tendencji. Pracaorganiczna nie miala bye, jak uprzednio glosili "mlodzi", czynnikiemsolidaryzacji spolecznej, lecz miala inspirowae proces integracjinarodowej. Poddajqc jeszcze raz, na lamach pism post~powych,krytyce program dawnych "mlodych" stwierdzono, ze jegobankrudwo bylo s'kutkiem zanegowa nia lub zignorowania idealOwnarodowych i specyfik'i na'roou. Nawet Przeglqd Tygodniowy wywieszajqcteraz haslo obrany "swojskosci" dtokonywal remanentowswej ubieglej dZialalnosci i przyznawal, ze zbyt beZkrytyaznie, aczkolwiekw dobrej wierze, byl wpatrzony we wzory Z,achodu.Unarodowione wersje "trzezwej" pracy usilowano stworzyeW obydwu obozach. W obozie post~powc6w ksztaltowal jq wytrwa­Ie A. Dygasinski w wielu artykulach (My§li luzne 0 konserwatyzmiei post~pi e , Praca krajowa, Religia krajowa, Jeszcze 0 pracy krajowej),a konserwatywnq pr6bk~ "swojskiej" pracy realnej dal T.Choinski. Tak mocno wowczas uswiadamiana nadrz~dnose idei rodzimosciw zyciu spol:ecznym byla wyrazem spontanicznego, samorzutnegowzmacniania swiadomosci narodowej w obliczu narastajqcegozagrozenia Ibytu narodowego od strony zaborcy; ale by! torowniez wyraz wzbierajqcych nastrojow nacjonalistycznych (zresztqme tylko na z>iemiach polsklich, be byl to proces na skal~ europejskq).Popieranie "swojskosci" staje si~ zasadq nadrz~dnq majqcq.. A. Dygasiriski, Krajowa praca. W'ldrowiec 1888, nr 19• .. A. Dygasiiiski, Walka t kompromis. W'ldrowtec 1887, nr 15. 311