RIVM rapport 270232001 Spelen met gezondheid - Leefstijl en ...

5 Clustering van leefstijl en problemen
Elke Zeijl, Saskia van Dorsselaer, Wilma Vollebergh en Tom ter Bogt
In de vorige hoofdstukken is een vijftal ongezonde leefgewoonten van jongeren voor het voetlicht
gebracht: overmatig alcohol-, tabak- en cannabisgebruik, overgewicht en riskant seksueel gedrag.
Daarnaast is aandacht besteed aan de psychische problemen van jongeren. Afzonderlijk kunnen deze
gedragingen en problemen een grote impact hebben op het leven en de gezondheid van jongeren, zeker
als zij extreme(re) vormen aannemen. De kans op acute en toekomstige gezondheidsproblemen neemt
echter vooral toe als jongeren meer dan één vorm van ongezond gedrag vertonen al dan niet
samengaand met psychische problemen. In hoeverre komt dit voor, en hoe groot is de groep jongeren
die er een problematische leefstijl op na houdt? En zijn er groepen jongeren met een verhoogd risico
hierop? In dit hoofdstuk staan deze vragen centraal. Om zicht te krijgen op het vóórkomen van
ongezond gedrag, al dan niet in combinatie met psychische problemen, bij dezelfde jongeren zijn
analyses gedaan op het gegevensbestand van het Health Behavior in School-aged Children (HBSC)
onderzoek van 2005 (Van Dorsselear et al., 2007). Dit onderzoek bevat informatie over de
leefstijlfactoren die in dit rapport centraal staan. We beperken ons daarbij tot de jongeren van 12 tot en
met 16 jaar. Analyses zijn gedaan op zeven kernindicatoren die aansluiten bij de kennis omtrent riskant
gezondheidsgedrag: overgewicht (inclusief obesitas), wekelijks roken (minimaal één keer per week
roken), alcoholgebruik in de laatste maand, ooit cannabis gebruikt, ooit seksuele gemeenschap gehad,
emotionele problemen en gedragsproblemen.
Toelichting op de analyses en leeswijzer bij tabel 5.1
In tabel 5.1 is de onderlinge samenhang tussen de verschillende ongezonde gedragingen en de
psychische problemen weergegeven in zogenaamde odds ratio’s. Een odds ratio is een veelgebruikte
maat voor het weergeven van relatieve kansen. Elk getal in de tabel geeft aan hoe groot de kans is
dat een jongere die bepaald ongezond gedrag vertoont ook ander ongezond gedrag vertoont ten
opzichte van jongeren die het eerste ongezonde gedrag niet vertonen . Zo blijkt uit de tabel 5.1 dat
jongeren die in de afgelopen maand alcohol dronken een 6,7 keer zo grote kans hebben om de
laatste week te hebben gerookt, vergeleken bij jongeren die de afgelopen maand geen alcohol
dronken. Andersom hebben rokers een 6,7 keer zo grote kans om te drinken. Een odds ratio van
ongeveer 1 wil zeggen dat beide groepen jongeren een even grote kans hebben op het vertonen van
ander ongezond gedrag. Dat geldt bij voorbeeld voor overgewicht en alcoholgebruik (0,9). Dit
betekent dat bij jongeren overgewicht en alcoholgebruik niet samenhangen. Is dat verband er wel,
dan geldt: hoe meer de odds ratio verschilt van 1, des te groter de kans op het voorkomen van die
gedragingen bij dezelfde jongeren. De odds ratio’s die significant groter zijn dan 1 staan in de tabel
vetgedrukt.
Welke ongezonde leefgewoonten hangen onderling en met psychische problemen samen?
Sterke samenhangen tussen het gebruik van verschillende middelen
Uit tabel 5.1 blijkt allereerst dat er sterke samenhangen zijn tussen roken, cannabisgebruik en
alcoholgebruik (tabel 5.1; blauwe driehoek). Jongeren die roken hebben een bijna 22 keer zo grote kans
om ook cannabis te gebruiken dan niet-rokende jongeren (odds ratio = 21,7). Deze bijzonder sterke
samenhang tussen roken en cannabis gebruik is overigens niet vreemd en is vrijwel geheel te verklaren
uit het feit dat cannabis doorgaans in sigaretten gerookt wordt (paragraaf 3.4). Verder is er een
RIVM Rapport 270232001 109