RIVM rapport 270232001 Spelen met gezondheid - Leefstijl en ...

2006). Een voorbeeld van een dergelijk programma is de ‘Actie tegengif’ (STIVORO en Trimbos-
instituut), waarbij 1 e en 2 e klassen van het voortgezet onderwijs een klassikale niet-rokenafspraak
maken. Een klassikale afspraak heeft op korte termijn een positief beperkend effect op het aantal
jongeren dat start met roken en het aantal jongeren dat experimenteert met roken (onderzocht bij
jongeren met een lage opleiding). Na een jaar zijn deze effecten echter verdwenen en zijn additionele
interventies nodig om het effect te behouden (Crone et al., 2003). In het buitenland zijn vergelijkbare
resultaten gevonden (Etter & Bouvier, 2006).
Een interventie vergelijkbaar met een klassikale niet-rokenafspraak is een niet-rokenafspraak bij
sportclubs (Smoke Free Teams). Deze blijkt effectief op de relatief korte termijn (drie maanden) maar
is (nog) niet op de lange termijn geëvalueerd (Bouwens et al., 2007; De Vries et al., 2001).
Rookpreventieprogramma’s al starten op de basisschool
De meeste Nederlandse interventieprogramma’s zijn ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs. Dat is
ook logisch: op de basisschool roken nog weinig kinderen, na de basisschool neemt het aantal rokers
enorm toe. De overgang naar het voortgezet onderwijs is echter een periode waarin jongeren erg
gevoelig zijn voor factoren die hen sturen in de richting van het beginnen met roken. STIVORO heeft
daarom een lesprogramma ontwikkeld met als doel het beginnen met roken door kinderen en jongeren
uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs tegen te gaan (Ik ®ook niet). Het programma is vooral
gebaseerd op de sociale invloedbenadering. In een gerandomiseerde studie werd gevonden dat dit
interventieprogramma op de korte termijn (aan het eind van het eerste en tweede interventiejaar, dus
aan het eind van groep 7 en 8) niet effectief was. Het effect was pas zichtbaar in de brugklas: daar
hadden de kinderen die het programma hadden gevolgd een hogere intentie om niet te roken en rookten
ze ook daadwerkelijk minder dan de controlegroep. Het is onduidelijk of dit effect op de langere
termijn stand houdt (Crone et al., 2005).
Gecombineerde schoolprogramma’s meest effectief
Er worden steeds meer programma’s ontwikkeld waarin verschillende interventies worden
gecombineerd. Combinaties van effectieve methoden verminderen het roken onder jongeren effectiever
dan enkelvoudige strategieën (Sowden et al., 2003; Bouwens et al., 2007). Zo is een combinatie van
een klassikale niet-rokenafspraak met een lesprogramma dat gebruikmaakt van de sociale invloed
benadering effectiever dan enkel het geven van informatie of alleen een klassikale niet-rokenafspraak.
Van de meeste gecombineerde programma’s is echter nog onbekend of ze effectief zijn.
De ‘Gezonde school en genotmiddelen’ en ‘Schoolslag’ zijn twee gecombineerde programma’s,
waarvan wel bekend is dat ze effectief zijn. Het project ‘Gezonde school en genotmiddelen’ richt zich
op bewustwording van gezond gedrag bij leerlingen en leerkrachten en het creëren van een gezonde
schoolomgeving en leidt zo tot minder gebruik van tabak. Ook heeft het project een positief effect op
de kennis van genotmiddelen en van de risico’s van gebruik. Daarnaast leren jongeren waar ze met
problemen naartoe kunnen (De Hollander et al., 2006; ResCon, 1999; Vogels et al., 2002). Bij dit
project worden ook ouders betrokken. ‘Schoolslag’ begeleidt scholen in het basis- en voortgezet
onderwijs bij het maken van keuzes van activiteiten en strategieën op het terrein van gezond gedrag en
preventie.
Gezinsgerichte interventies in het buitenland effectief gebleken
Uit een aantal studies van hoge kwaliteit bleek dat gezinsgerichte interventies effectief kunnen zijn in
het voorkómen dat jongeren gaan roken. De effectiviteit is afhankelijk van hoe goed degenen die het
programma aanbieden zijn getraind. Hierbij maakt het aantal sessies in het programma geen verschil
(Thomas & Perera, 2006). Dit soort interventies worden in Nederland nog niet toegepast. Bij
Nederlandse gezinsgerichte interventies gaat het vaak om foldertjes en een niet-rokenafspraak tussen
ouder en kind. Er zijn nog te weinig interventies beschikbaar om uitspraken te kunnen doen over de
effectiviteit van interventies die zich richten op ouders in de rol van opvoeders (Bouwens et al., 2007).
58 RIVM Rapport 270232001