RIVM rapport 270232001 Spelen met gezondheid - Leefstijl en ...

scholen) is geassocieerd met een daling van het aantal jongeren dat rookt, mits op de naleving van dit
beleid wordt toegezien (Levy & Friend, 2003; Wakefield & Giovino, 2003; Brug & Van Lenthe, 2005).
In Nederland loopt sinds 1997 het project ‘Rookvrije school’ voor het basis- en voortgezet onderwijs.
Dit project heeft tot doel een rookvrije omgeving op scholen te creëren. Daartoe wordt er tijdens lessen
aandacht besteed aan niet-roken. Tevens dienen volwassenen het goede voorbeeld te geven door (op en
om school) niet te roken (Busch & Zeeman, 2007).
Naast scholen kunnen uitgaansgelegenheden ook een interessante setting zijn om rookverboden in te
stellen om zo het aantal rokende jongeren te verminderen (Bouwens et al., 2007). De afgelopen jaren
zijn in verschillende landen rookverboden in alle openbare gelegenheden ingesteld. Deze worden
voornamelijk ingesteld om passief roken te verminderen. Effecten op het aantal rokers zijn echter niet
of nauwelijks beschreven. In Italië heeft het rookverbod op korte termijn geleid tot een daling van de
sigarettenverkoop, de rookprevalentie (daling van 2,3%) en het gemiddelde aantal sigaretten per roker
per dag (van 15,4 naar 14,6). De daling bleek groter voor 15- tot 25-jarigen en voor vrouwen dan voor
andere groepen in de bevolking (Gallus et al., 2006). Uit een recente Amerikaanse studie bleek dat
(complete) rookverboden in de horeca effectief verhinderen dat jongeren van experimenteren met roken
overgaan naar gevestigd roken (Siegel et al., 2008). Per 1 juli 2008 geldt ook in Nederland een
rookverbod in de horeca.
Integrale aanpak bij roken lijkt effectief
Uit internationale overzichtstudies naar stoppen-met-rokeninterventies bij volwassenen blijkt dat
accijnsverhogingen, massamediale campagnes en individuele ondersteuning bij stoppen met roken
effectieve interventies zijn (Feenstra et al., 2005; Van Baal et al., 2005). Naar verwachting neemt de
effectiviteit van deze interventies toe als ze in combinatie worden toegepast. Prijsverhoging van
tabakswaren vermindert de consumptie van sigaretten, maar is effectiever in combinatie met
reclamebeperkingen, verkoopbeperkingen, rookverboden en rookvrije ruimten,
gezondheidswaarschuwingen op verpakkingen en massamediale campagnes. Accijnsverhoging is
(kosten)effectief wat betreft het terugdringen van het aantal jeugdige rokers. Er zijn ook aanwijzingen
voor positieve effecten op dat vlak van het terugdringen van reclame en verkoopstimulering (Bouwens
et al., 2007).
Meeste rookpreventieprogramma’s vinden plaats op school
Verreweg de meeste interventies die gericht zijn op het voorkomen van roken door jongeren vinden
plaats op school (Thomas & Perera, 2006). Interventies op scholen bevatten bijvoorbeeld
lesprogramma’s gericht op het geven van kennisverhogende en attitudebeïnvloedende informatie,
weerbaarheidstrainingen en normbeïnvloeding. Er kunnen klassikale niet-rokenafspraken worden
gemaakt, er zijn programma’s waarbij materiële beloningen worden gekoppeld aan een nietrokenafspraak
of scholen kunnen onderling een competitie aangaan.
Nederlandse schoolinterventies vanuit de sociale invloed benadering 3 hebben een positief effect op het
gedrag op lange termijn (minimaal één jaar), echter in sommige interventies alleen voor de niet-rokers
(Thomas & Perera, 2006; Crone et al., 2003; Ausems et al., 2004). Het percentage rokers stijgt minder
op scholen die een rookpreventieprogramma vanuit de sociale invloed benadering uitvoeren (7% rookt
na afloop) dan op scholen die een dergelijk programma niet gebruiken (14% rookt na afloop) (Dijkstra
et al., 1999; De Vries et al., 1994).
Schoolinterventies waarbij alleen informatie wordt gegeven behalen nauwelijks positieve resultaten.
Preventieprogramma’s die uitgaan van sociale vaardigheden zijn nog nauwelijks onderzocht, maar
lijken effectief, evenals lesprogramma’s die uitgaan van competitie tussen klassen (Thomas & Perera,
3 In sociale invloed interventies worden cognitieve gedragsvaardigheden zoals instructie en herhaling gebruikt om jongeren om
te leren gaan met stress en angst, hun assertiviteit te verhogen, media te leren weerstaan en hun eigenwaarde te verhogen.
RIVM Rapport 270232001 57