RIVM rapport 270232001 Spelen met gezondheid - Leefstijl en ...

voortgezet onderwijs maken? Daarbij doet zich ook de vraag voor hoe het komt dat een klein deel van
de jeugd – ongeveer 20% (hoofdstuk 5) – hier verder in gaat dan andere jongeren en er diverse
ongezonde gewoonten tegelijk op na houdt? De kennis om deze vragen te beantwoorden kent jammer
genoeg vele lacunes. Gedragsveranderingen gericht op het verbeteren van de leefstijl zijn immers niet
eenvoudig te bewerkstelligen (Schnabel, 2007). Nauwe aansluiting bij de leefwereld van de
perso(o)n(en) in kwestie is in dit verband cruciaal. Bekend is dat mensen in het algemeen, en jongeren
in het bijzonder, zich bij keuzes ten aanzien van hun leefstijl zelden laten leiden door mogelijke
gezondheidsgevolgen in de toekomst (Schnabel, 1996). Vooral jongeren kijken naar het hier en nu en
blijken vaak niet zo vatbaar te zijn voor gezondheidsboodschappen. Maar wat bepaalt dan het al dan
niet vertonen van gezond of ongezond gedrag in deze levensfase? En wie speelt bij het maken van
keuzes op dit terrein een cruciale rol? Is het vooral zo dat veel jongeren niet bestand zijn tegen de vele
verleidingen van tegenwoordig, of weten ze niet goed wat de risico’s zijn, of komt het toch vooral door
de groepsdruk? Of laat de supervisie van volwassenen in de puberteit te wensen over waardoor
jongeren zich ongezond gaan gedragen?
Verschillende persoonsgebonden kenmerken beïnvloeden de leefstijl van jongeren
De informatie die er is wijst er op dat verschillende persoonsgebonden en omgevingsgebonden
kenmerken van invloed zijn op de leefstijl (schematische weergave figuur 6.1). Daarbij is niet altijd
duidelijk hoe deze kenmerken zich tot elkaar verhouden en in welke situaties ze metname van
toepassing zijn (voor meer gedetailleerdere informatie: zie de afzonderlijke paragrafen in hoofdstuk 3
en 4). Op het niveau van de persoonsgebonden kenmerken zijn er allereerst biologische factoren, zoals
aangeboren karaktereigenschappen, vroegrijp zijn of ergens aanleg voor hebben, die van invloed
kunnen zijn op het vertonen van ongezond gedrag (zie onder andere paragraaf 3.5, 4.1 en 4.2). Nu zijn
genen niet te manipuleren factoren. Toch is het bij de preventie van ongezond gedrag van belang hier
rekening mee te houden, omdat de omgeving een belangrijke rol kan spelen bij het in goede banen
leiden van aangeboren persoonskenmerken. Daarnaast zijn de kennis die jongeren (en hun ouders)
hebben van mogelijke risico’s van ongezond gedrag en het vermogen om deze risico’s goed te kunnen
overzien van belang. Ook de houding van jongeren ten aanzien van zichzelf en anderen en van bepaald
gedrag heeft invloed, net zoals de kwaliteit van hun coping strategieën en sociale vaardigheden (‘nee’
kunnen zeggen) (paragraaf 3.5). Verder kunnen problemen, bijvoorbeeld psychische problemen,
samengaan met het vertonen van bepaald ongezond gedrag. Maar ook kan ongezond gedrag uitnodigen
tot meer en ander ongezond gedrag, zoals bij roken en alcohol- en cannabisgebruik het geval is
(hoofdstuk 5).
Persoonsgebonden kenmerken:
- Biologische factoren
- Kennis
- Houding/attitude/vaardigheden
- Problemen hebben
- Ander risicogedrag vertonen
Omgevingsgebonden kenmerken:
- Invloed van leeftijdgenoten
- Invloed van ouders
- Sociaaleconomische kenmerken van het gezin
- Sociaaleconomische kenmerken van de buurt
- Financiële toegankelijkheid
- Fysieke aanwezigheid/ beschikbaarheid
Figuur 6.1: Schematische weergave van persoonsgebonden en omgevingsgebonden kenmerken die een rol
kunnen spelen bij het vertonen van riskant gezondheidsgedrag.
Verschillende omgevingsgebonden kenmerken beïnvloeden eveneens de leefstijl van jongeren
Naast persoonsgebonden kenmerken zijn er diverse omgevingsgebonden kenmerken die van invloed
kunnen zijn op de gedragspatronen van jongeren. Allereerst is er de sociale omgeving, in het bijzonder
de rol die ouders en leeftijdsgenoten spelen bij de aanvang van ongezonde gedragingen. Zo heeft
124 RIVM Rapport 270232001