Beleid veranderen of stoppen - Prof. dr. AFA Korsten

Barrières bij de beëindiging van de Nederlandse mijnindustrie
Wanneer we nu de door DeLeon genoemde barrières gaan ‘toetsen’ aan het proces
van sluiting van de steenkoolmijnen blijkt dat er in dit geval slechts enkele barrières
een rol gespeeld hebben, te weten:
- psychologische en intellectuele aarzeling;
- dynamisch conservatisme;
- anti-terminatiecoalities.
Deze komen achtereenvolgens aan de orde.
1 Psychologische en intellectuele aarzeling
De barrière die eerder is aangeduid als ‘psychological and intellectual reluctance’
speelde een rol van betekenis op twee verschillende plaatsen, namelijk binnen de
directie van de Staatsmijnen (DSM) en binnen het apparaat van het Ministerie van
Economische Zaken. Allereerst zullen we nader ingaan op de verhoudingen binnen
de directie van DSM (Moharir, 1979: 247-259; 280-286)
Tot in het begin van de jaren zestig bestond deze directie hoofdzakelijk uit
mijningenieurs die de steenkoolindustrie een warm hart toedroegen. DSM was
immers ‘gegrondvest’ op de steenkool. Het feit dat de chemische industrie was
afgeleid van de steenkool en van het cokesovengas dat DSM zelf produceerde,
versterkte deze gevoelens. Nochtans, de veranderingen in de kolensector voltrokken
zich langzaam. Dit in tegenstelling tot de chemische sector; deze was veel
dynamischer. Een lange-termijnplanning, een agressieve expansiepolitiek en een
kritische houding binnen de bestaande structuren en processen waren eigen aan de
chemische industrie.
De rivaliteit tussen kolen- en chemiesector bestond sinds 1959, toen de eerste
scheuren in het kolenfront tevoorschijn kwamen, maar ze werd meer intens in de
periode 1962-1964. In 1962 werd de voorzitter van de Raad van Bestuur, de
mijningenieur Wemmers, vervangen door de econoom Rottier. Tevens begon in 1962
de kolensector van DSM grote verliezen te lijden, die overbrugd moesten worden
door de winsten uit de chemiesector. Zij die zich onder leiding van Hellemans
verzetten tegen het sluiten van de mijnen, vochten een verloren strijd. De
vakbondsleiders die Hellemans c.s. behulpzaam hadden kunnen zijn, hadden een
andere kijk op de toekomst. Zij waren voorstanders (!) van de mijnsluitingen. Toen in
april 1965 de toestand op de steenkolenmarkt verder verslechterde gaven de
tegenstanders hun verzet op. Wat DSM betrof konden de mijnsluitingen beginnen.
Ook binnen het ambtenarenkorps van het Ministerie van Economische Zaken heeft
een soortgelijke strijd gespeeld (vlg. Moharir, 1979: 236-242; 290-293). Voor 1965
bestond er binnen dit ministerie een apart directoraat Mijnwezen (onder leiding van
102