Beleid veranderen of stoppen - Prof. dr. AFA Korsten

eëindigen beleidsprogramma niet op zich beschouwt maar als onderdeel van een
meer omvattend beleid, is de beëindiging meestal niet integraal, maar partieel. De
operatie ‘Selectieve krimp en groei’ (SKG) was een bezuinigingsoperatie met een
waarneembaar begin en einde. Maar het vormde een onderdeel van het hoger
onderwijsbeleid.
Toch is het onderscheid tussen integrale en partiële beëindiging niet zonder zin. Om
verschillende redenen is er namelijk sprake van een bijzondere relatie tussen partiële
en integrale beëindiging. Ten eerste kunnen successievelijk gezette kleine stapjes, als
in een dominospel, een volledige beëindiging tot gevolg hebben. Een subsidieregeling
kan zo worden verminderd dat de effecten steeds geringer worden, zodat het besluit
om de regeling af te schaffen voor de hand liggend wordt. Ten tweede is volledige
beëindiging zelden echt volledig. Zo blijft ook na afsluiting van het
Oosterscheldeproject beheer en onderhoud van het infrastructureel werk nodig. Een
beleid dat tot de oplossing van een maatschappelijk probleem heeft geleid, wordt
meestal integraal beëindigd. Wat er resteert van een vrijwel volledige beëindiging
wordt een beleidsrest genoemd. In sommige gevallen wordt volledige beëindiging niet
gerealiseerd omdat een overheid vergeet om ‘volledig op te ruimen’. Er resteert dan
een onbedoelde beleidsrest. Soms is een beleidsrest een gevolg van het inzicht dat
een beleidsimpuls in de toekomst niet wordt uitgesloten.
Beëindiging kan een proces van korte of lange duur zijn. Een langzaam proces kon
worden aangeduid als ‘phasing out’: geleidelijke inkrimping. Motieven hiervoor zijn:
vrees voor weerstand of het bewaren van een beleidsrest ‘voor het geval dat ...’. Een
terminatie in een klap (‘big bang-termination’) wordt vooral toegepast bij financiële
regelingen, om een laatste greep uit de ‘ruif’ te voorkomen. Een voorbeeld hiervan
vormt het schrappen van de bijzondere regionale toeslag uit de Wet
Investeringsrekening (WIR) en later van de WIR zelf. Wij komen in de volgende
paragraaf nog op het tijdpad van beëindigingen terug.
Soms lijkt een beleid vrijwel ‘dood’, maar treedt na enige tijd een herleving van de
activiteiten op dat terrein op. Dit kan het Lazarus-fenomeen genoemd worden. Beleid
dat tijdelijk wordt ingekrompen, wordt daarmee partieel beëindigd. Maar later kan
die partiële beëindiging weer ongedaan worden gemaakt. Zo werd het op een
bepaald moment ingekrompen budget voor onderzoek naar kruisraketten in de V.S.
later weer vergroot. Vervolgens werd dit de opstap voor de daadwerkelijke
ontwikkeling van deze wapens. Het prijsbeleid is in Nederland vrijwel verdwenen.
Toch is een kleine afdeling achter de hand gehouden om de ‘know how’ vast te
houden, die kan worden gebruikt als de omstandigheden daar aanleiding toe geven.
Een dergelijke ontwikkeling wekt de indruk van een phoenix die uit de as herrijst.
55