Drieslag Taal, Praktijkboek Taalbeleid Nederlands in het mbo (2010)

edoeld woordenschrift. Samen met een andere
deelnemer zoeken zij zonodig de betekenis op of
raden ze ernaar. Een dergelijk woordenschrift is een
goed instrument om woorden te verzamelen en
aanvullende informatie bij het woord te schrijven:
een synoniem, voorbeeldzin of tekening. Deelnemers
moeten hun woordenschrift altijd bij zich hebben
en regelmatig laten controleren door een docent.
Ten slotte oefenen en herhalen de deelnemers door
korte spreek- en schrijfopdrachten uit te voeren
met woorden uit hun eigen lijst. Op verzoek geven
ze betekenissen en voorbeeldzinnen aan de docent
of in een tweegesprek met een andere deelnemer.
Doel is dat ze de woorden bewust gaan gebruiken in
gesprekken en teksten die ze schrijven. De uitbreiding
van de woordenschat wordt gecontroleerd met een
woordenschattoets.
Wat doen docenten met de woorden in de
opleiding?
In de boven beschreven ideale situatie zijn vijf stappen
onderscheiden voor woordenschatuitbreiding,
waarbij alle docenten, praktijkbegeleiders, theorie- en
taaldocenten betrokken zijn:
Selectie belangrijke woorden
Elke docent selecteert per onderdeel, thema, hoofdstuk,
kerntaak of praktijkhandeling een paar kernwoorden
(vaktaal). Als hulpmiddel kan een woordenlijst
uitgedeeld of op het bord gezet worden. Er vindt
afstemming plaats tussen taal- en vakdocenten bij
het samenstellen van deze doelwoordenlijsten. De
taaldocent speelt een belangrijke rol bij de selectie
van de algemene beroepstaal- en schooltaalwoorden.
Tijdens de les geven docenten aan, op basis van
de selectie, welke door deelnemers aangedragen
woorden relevant zijn om op te schrijven en te onthouden.
De woorden worden opgeschreven in een
persoonlijk woordenschrift.
Voorbewerken
Van belang voor de behandeling van een onderwerp
is betrokkenheid. Die kom tot stand door het activeren
van de voorkennis. Dat gebeurt door vragen
te stellen over het onderwerp en aan te sluiten bij
ervaringen van de deelnemer door ze erover te laten
vertellen (aan elkaar of klassikaal). De taaldocent
geeft in de ondersteunende les opdrachten met de
doelwoorden en draagt verwante begrippen en woorden
aan. In de taalles kan voorkennis geactiveerd
worden door opdrachten te geven met synoniemen,
tegenstellingen en voorbeeldzinnen.
Drieslag Taal
Uitleg en notitie van relevante woordbetekenissen
Het is van groot belang elk te leren woord in een zin
op het bord te schrijven en uit te spreken. Voor de
uitleg van betekenissen helpt het wanneer de praktijkhandeling
vóór de theoriebespreking plaatsvindt.
Docenten bieden tijdens de uitleg zoveel mogelijk
concrete, visuele en contextuele informatie. Door
betekenis te laten raden, te laten opzoeken of te
bespreken met andere deelnemers zijn deelnemers
actief bezig met de woorden. Ze schrijven zelf de
betekenis (over) in hun woordenschrift. De docent
reikt synoniemen, voorbeeldzinnen, tegenstellingen
en vaste verbindingen aan. In de taalles laat de
docent aanvullende informatie bij het woord schrijven
en voorbeeldzinnen maken. Deze manier van
uitleggen kost meer tijd dan het simpelweg geven
van de definitie van een woord. Het levert echter
veel meer diepere woordkennis en tekstbegrip op,
waardoor het vaak herhalen en extra uitleg geven
minder nodig is.
Herhaling en oefening
Woorden beklijven uitsluitend door actieve herhaling,
dat wil zeggen door ze daadwerkelijk te gebruiken.
Docenten kunnen vakwoorden (laten) herhalen
door ze bijvoorbeeld te laten rangschikken en allerlei
sorteeroefeningen te geven. De kunst is om deelnemers
uit te dagen woorden zelf vaker te gebruiken
via gerichte spreek- en schrijfopdrachten (schrijf een
tekst met deze woorden, voer een gesprek over…, leg
het verschil uit tussen...). In ‘verloren’ ogenblikken of
op gezette tijden krijgen deelnemers zogenaamde
vijf-minutenoefeningen, waarbij ze de woorden uit
hun woordenschrift met een andere deelnemer
oefenen: neem een woord in gedachten… noem vijf
woorden die bij dit woord horen, maak een woordweb.
Een zinnige oefening is schaduwteksten (populaire
teksten over het onderwerp) te verzamelen en
de behandelde woorden daarin te laten onderstrepen.
Controle woordkennis en woordgebruik
De beste controle is een schrijf- of spreekopdracht
waarbij de deelnemer de nieuwe woorden in hun
betekenis moet gebruiken. De docent geeft daarna
feedback op juist gebruik, goede vorm, correcte uitspraak
en spelling. Expliciete controlemiddelen zijn
het afnemen van een woordenschattoets met invulzinnen,
definitievragen, synoniemen zoeken en het
afnemen van een dictee. Aankondiging van de toets
is een stok achter de deur voor de deelnemers om
hun woordenschrift goed bij te houden.
65
4
taalctiverende didactiek