download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
En ook deze ongewijzigde herdruk straalt nog al­ langer maar krijgen een plaats binnen de bredere
tijd dat vertrouwenwekkende uit dat handboeken kunstproductie van de stad waarin zij werkten; zij
eigen is: dik, overzichtelijk opgebouwd, rijk geïllu­ moeten de aandacht dus delen met voorheen gestreerd
en voorzien van een indrukwekkende binegeerde kleine meesters en lang als oninteresbliografie
en een uitvoerig personenregister. sant afgedane historieschilders, maniëristen, clas-
Wie Hollandse schilders in de Gouden Eeuw bovensicisten en schilders van Italiaans ogende landdien
vergelijkt met Wilhelm Martins grote overschappen, wier werk bovendien nadrukkelijk aanzichtswerk
uit de jaren dertig - decennia lang het wezig is in de vele illustraties in het boek. Zo is
belangrijkste referentiepunt - kan gemakkelijk reeds bij het doorbladeren duidelijk dat het eens
zien hoezeer het beeld van de Nederlandse schil­ zo vertrouwde beeld in dit overzichtswerk volledig
derkunst van de 17e eeuw in de afgelopen decen­ wordt versplinterd. Wel besluit ook Haak zijn vernia
is veranderd. Martin was een vernieuwend haal omstreeks 1680, maar in tegenstelling tot zijn
kunsthistoricus. Met zijn proefschrift over Gerard voorganger Martin eindigt hij niet in mineur: hij
Dou uit f901 (de eerste kunsthistorische disserta­ presenteert de overgangsfiguur Gerard de Lairestie
aan een Nederlandse universiteit) was hij de se juist als een werkelijke vernieuwer.
vader van de zogenaamde aangeklede kunste­ Het door Haak gekozen lokale perspectief (dat
naarsmonografie, terwijl hij in zijn werk boven­ navolging heeft gekregen in tentoonstellingen als
dien veel aandacht besteedde aan de sociaal-eco­ Portret van Enkhuizen in de Gouden Eeuw (1990), De
nomische benadering van de schilderkunst - een zichtbaere werelt. Schilderkunst uit de Gouden Eeuw in
benadering die de laatste jaren dankzij het werk Hollands oudste stad (1993) en Rotterdamse meesters
van mensen als J.M. Montias en M.J. Bok furore uit de Gouden Eeuw (1994)) werkt ook in een ander
heeft gemaakt. In zijn tweedelige De Hollandsche opzicht verfrissend: het doet recht aan de reik­
schilderkunst in de zeventiende eeuw (Amsterdam, wijdte en gevarieerdheid van de Nederlandse
1935-1936) vertelde Martin met veel kennis van schilderproductie in de 17e eeuw. Haarlem, Am­
zaken het bekende succesverhaal van de realististerdam en Utrecht waren weliswaar de levendigsche
Hollandse schilderschool. Zijn overzicht was ste kunstcentra (en zij krijgen dan ook de meeste
gecentreerd rondom de twee bekendste Holland­ aandacht in het boek), maar zij beheersten de Nese
schilders van de 17e eeuw, zoals de ondertitels derlandse schilderkunst niet alleen. Het is een
van beide delen illustreerden: Frans Hals en zijn van de verdiensten van Haak dat hij ook aan de
tijd; onze 1 Te-eeuwsche schilderkunst in hare opkomst kleinere en centra en de aldaar werkzame schilders
rondom Frans Hals en Rembrandt en zijn tijd; onze de nodige aandacht besteedt.
17e-eeuwsc.he schilderkunst in haren bloeitijd en nabloei.
Haak presenteert zijn overzicht met veel kennis
Beide titels drukten een programma uit. Zolang
van zaken en in een prettige stijl, zonder al te veel
Hals en Rembrandt de toon aangaven ging het
jargon. Wel is telkens duidelijk een kunsthistori­
goed met de Hollandse schilderkunst, en vormde
cus aan het woord die, als staat hij daadwerkelijk
zij 'een gezonde tegenkracht tegen het Italianisti-
voor de door hem behandelde schilderijen, het
sche maniërisme en Europeesch barok academis­
geziene weergeeft en de technische uitvoering beme.'
Maar met de intrede van de Franse mode,
oordeelt. Haaks boek is zo in de eerste plaats een
het Franse classicisme en de Franse kunsttheorie
tensmistorisch overzicht, waarin de artistieke ont­
was het lot van de schilderkunst bezegeld. In de
wikkelingen een grote mate van autonomie wordt
tweede helft van de 17e eeuw kwamen de Hol­
toegekend. De maatschappelijke en politieke omlandse
schilders in de ban van wat zij eens hadden
standigheden krijgen telkens wel aandacht, maar
verafschuwd en verloren zij hun eigen geluid.
de paragrafen waarin dat gebeurt zijn niet meer
Haak neemt nadrukkelijk afstand van dit tradi­ dan (soms wat plichtmatige) inleidingen, die nautionele
beeld, zoals alleen al de compositie van welijks in het overzicht worden geïntegreerd.
zijn boek duidelijk maakt. Die wordt niet langer Dat geldt jammer genoeg ook voor het themati­
bepaald door de grootmeesters van weleer, maar sche eerste gedeelte van het boek, waarin zaken
door de verschillende lokale kunstcentra die in als de betekenis van de beeldenstorm voor de
een drietal periodes worden behandeld (1580- schilderkunst, de sociale positie van de schilders,
1625, 1625-1650, 1650-1680). Het perspectief ver­ de kunsttheorie, de opdrachtgevers, de verschilschuift
hierdoor ingrijpend: beroemde schilders lende genre's en het vermeende realisme worden
als Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Steen en behandeld. Het is nog altijd een zeer informatief
Johannes Vermeer domineren het verhaal niet deel, dat de historisch georiënteerde lezer het no-
29(i