download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Luuc Kooijmans
Liefde in opdracht. Emotie en berekening in de dagboeken
van Willem Frederik van Nassau
Liefde, of wat daarvoor moet doorgaan, speelt een toonaangevende rol in de dagboeken van
graaf Willem Frederik van Nassau-Diez (1613-1664), een directe voorvader van onze huidige
koningin, die in de jaren 1640-1664 fungeerde als stadhouder van het gewest Friesland. Hij
zou ongetwijfeld vergeten zijn als hij zich zou hebben beperkt tot zijn stadhouderschap, maar
hij heeft een plaats in de vaderlandse geschiedenis gekregen dankzij zijn deelname aan de
aanslag op Amsterdam in 1650, waarvan, op basis van een paar uitgegeven brieven, lang is ge­
dacht dat hij er de kwade genius achter was. Hij stond tot dusver te boek als een 'stokebrand'
en een 'doldriftig man', een ondermaatse tegenspeler van Joan de Witt. 1
Maar sinds de 'ont­
dekking' van zijn dagboeken verdient Willem Frederik een geheel nieuwe plaats in de ge­
schiedenis, want die dagboeken behoren zonder meer tot de mooiste I7e-eeuwse 'ego-docu­
menten'.
De dagboeken van Willem Frederik worden bewaard in het Koninklijk Huisarchief. In de
verzameling van hem afkomstige documenten bevinden zich naast allerlei officiële stukken
ook een groot aantal particuliere brieven en tevens, weggestopt in de rubriek 'varia', een serie
almanakken, waarin hij dagboekaantekeningen heeft gemaakt in de periode 1643-1654. 2
Die
hebben daar in alle stilte gelegen tot ze werden opgemerkt door een medewerker van het
rijksarchief in Leeuwarden, Jaap Visser, die ze in 1966 gebruikte voor een artikel. 3
Uit dat ar­
tikel bleek dat het ging om zeer bijzonder materiaal, maar desondanks heeft het tot 1983 ge­
duurd voor het Nederlands Historisch Genootschap besloot om de dagboeken uit te geven,
en tot 1995 voordat de publicatie tenslotte tot stand kwam, onder de titel Gloria Parendi}
Om het dagboek en het leven van Willem Frederik te begrijpen, is het nodig om te weten
in welk kader het leven van een individu zich in de 17e eeuw afspeelde. Daarbij is het essen­
tieel te beseffen dat het individu in vroegmodern West-Europa nadrukkelijk onderdeel was
van een familie. In een maatschappij waarin traditiebesef in het algemeen sterk was, en zeker
in adellijke kringen, was men er sterk van doordrongen dat elk individu een schakel vormde
in een keten die voorouders aan nazaten bond. Men werd geacht zijn voorouders na te volgen
en eraan bij te dragen dat ook de volgende generatie dat zou doen. Iedereen werd geacht een
bijdrage te leveren aan het handhaven van de maatschappelijke positie van zijn familie. Dat
was in belangrijke mate een kwestie van competitie, van beschikking krijgen en houden over
de daarvoor noodzakelijke middelen, over 'maatschappelijk vermogen'. 5
Veel 17e-eeuwse
dagboeken zijn in de eerste plaats bedoeld als boekhouding van maatschappelijk vermogen.
Ze bestaan meestal uit korte, zakelijke notities: de dagboekschrijver tekende aan waar hij was
1 Zie Hotso Spanninga, 'Ick laet niet met mij gecken' in: Jaarboek Oranje-Nassau Museum (1997) 55-95.
2 Koninklijk Huisarchief Den Haag: particulier archief van Willem Frederik, graaf, later vorst van Nassau-Dietz, stadhouder
van Friesland, Groningen en Drenthe, gehuwd met Albertine Agnes, prinses van Oranje.
3
J. Visser, 'Het huwelijk van Willem Frederik en wat er aan voorafging', De Vrije Fries 47 (1966) 5-39.
4
J. Visser (red ) Gloria Parendi. Dagboeken van Willem Frederik, stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe. 1643-164
1651-1654 (Den Haag 1995). De auteur van dit artikel is voornemens Willem Frederiks dagboeken en correspondentie
te behandelen in een in het jaar 2000 te verschijnen boek.
5 De term 'maatschappelijk vermogen' is geïntroduceerd door de socioloog Cees Schmidt, in Om de eer van de familie
(Amsterdam 1986).
231