download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

'Dat sy die vrouwen lieff hebben' die zij voorspiegelde ofwel dat zich onder hun huis een schat bevond die zij alleen te voor schijn kon brengen, ofwel dat zij er voor kon zorgen dat de echtgenoot van haar klant geen problemen zou hebben. Zo ontving zij in Amsterdam achtenhalve rijksdaalder van een zee mansvrouw, die zij had beloofd er voor te zullen zorgen dat haar man 'die nae Dantzick ge- trocken was niet zoude gevangen worden'. Zelfs als de echtgenoot om wie het ging al was overleden, kon Tryn hem helpen. In Purmerend kreeg zij van een weduwe vijftien gulden om aan de geest van de gestorven echtgenoot van haar slachtoffer een wollen hemd, twee slaapla kens, twee kussenslopen en nog twee of drie hemdjes te bezorgen. Niet alle waarzeggers konden zich beroemen op een geboorte met een ongewoon karakter, en zij namen ook niet allemaal de moeite om uitgebreid de hemellichamen te bestuderen of bloed af te tappen van hun klanten. Veel waarzeggers volstonden er mee de lichamen van hun bezoekers te bestuderen. Met name een onderzoek van de handen kon veel gegevens opleve ren over de toekomst van de klant, maar ook over het reilen en zeilen van diens naasten. Het waren met name zigeunerinnen of 'heidense vrouwen', zoals ze meestal in de bronnen wor den genoemd, die de hand lazen. Er zijn heel veel rechtszaken gevoerd tegen deze rondzwer vende waarzegsters, maar slechts zelden bieden de archieven meer informatie dan louter de opmerking dat zij de hand lazen en 'goed geluck' zegden en daarom werden verbannen. De rechtbanken waren kennelijk niet wezenlijk geïnteresseerd in deze vreemdelingen en wilden hen alleen maar zo snel mogelijk over de grens zetten. Maar soms heeft een bron toch iets meer te bieden. In 1597 werd in Amsterdam Aeltge Pie- ters gevangen genomen. 25 Zij was getrouwd met een soldaat van wie zij drie kinderen had, maar had haar echtgenoot twaalf jaar eerder verlaten omdat zij bij hem niet genoeg te eten kreeg. Op het moment waarop zij door de Amsterdamse schout in hechtenis werd genomen, woonde zij al drie maanden op een kamer in Weesp. Daarvoor had zij rondgezworven. In Weesp en Amsterdam, maar ook in Doesburg, Doetinchem en Geertruidenberg had zij 'den luyden inde hant gesien'. Zij bekende dat zij, wanneer haar klanten in hun 'rechterhandt twee ofte meer scrapkens by een anderen hadden, [hen] wysmaeckte dat zy een rycke vryer ofte vryster souden crygen, ende die geene die alsulcke scrapkens nyet en hadden, dat die ter contrarie soude gebueren'. Aeltge gaf toe dat zij haar klanten vertelde wat zij graag wilden horen. De vrouwen en de enkele man die haar consulteerden, verwachtten dat zij er voor zou kunnen zorgen dat hun gestolen of verloren goed terug zou worden gevonden. Aeltge beschikte over verschillende vaardigheden, zij kon ook planeten lezen. Maar het merendeel van haar bezoekers vroeg haar om hen de hand te lezen en te vertellen of zij een rijke vrijer zouden krijgen. Een aantal ke ren moest zij er voor zorgen dat weggelopen echtgenoten weer terugkwamen, of zij moest na gaan welke van twee echtelieden als eerste zou overlijden. Ook kon zij er voor zorgen dat een gewelddadige echtgenoot zich beter gedroeg. Zij verkocht daartoe speciale peperworteltjes die hem moesten worden voorgezet. Het hand lezen leverde Aeltge meestal niet meer op dan een paar stuivers, maar indien mo- 24 J. Steenhuis, 'Also hier grote sprake is van toverien.' Toverij en de gerechtelijke vervolging van toverij voor het gerecht van Utrecht, 1315-1657 (doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam 1988) 80-81. Zie voor de veroordelingen in Holland: GA Rotterdam, ORA-R, inv.nr. 246, fol. 85-87; GA Gorinchem, ORA-G, inv.nr. 191, 7 april 1623; ibidem, inv.nr. 189, 12 en 22 april 1623; GA's-Gravenhage, Oudrechterlijk archief (hierna ORA-'sG), inv.nr. 100, L7 oktober 1624; GA Amsterdam, ORA-A, inv.nr. 297, fol. 70', 112, 209'; ibidem, inv.nr. 630E, 10 januari 1627. Ik vermoed dat de ophehtster die als hoofdpersoon optreedt in de door een onbekende auteur geschreven klucht Trijn van Hamburg (Amsterdam: W.Jzn. Wijngaerts 1627) op haar was gebaseerd. 25 De tekst van haar verhoor in GA Amsterdam, ORA-A 5061, inv.nr. 280, fol. 62*-63\ 66-67', 69 v -71. 206
Afb. 3. Francisco Goya, A caza de dientes ('Op tandenjachtj, Caprichos, serie etsen 1796-1798. 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' gelijk gebruikte zij het als een inleiding tot een profijtelijker vervolg. Zij zei dan dat er in het huis van haar cliënte een schat verborgen was en dat zij die te voorschijn kon laten komen, als haar bezoekster haar bepaalde munten bezorgde of wat geërfd goud. Wegens haar bedriegerijen werd Aeltge er door de Amsterdamse schepenen op 29 januari 1598 toe veroordeeld om te pronk te worden gezet, met de toverboeken die zij had gebruikt om haar nek. Zij werd ook gegeseld en tenslotte voor vijftien jaar verbannen. 26 26 GAAmsterdam, ORA-A, inv.nr. 630B, fol. 115-116. 207
Page 2 and 3: Holland, historisch tijdschrift Hol
Page 4 and 5: Inleiding liefde en de gevolgen van
Page 6 and 7: Inleiding Aib. 1. Liefde in Holland
Page 8 and 9: Hans de Waardt 'Dat sy die vrouwen
Page 10 and 11: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' A
Page 12 and 13: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' z
Page 16 and 17: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' l
Page 20 and 21: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' K
Page 24 and 25: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' v
Page 26 and 27: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' m
Page 28 and 29: Heinsius en Rossa het a-priori inge
Page 30 and 31: Heinsius en Rossa verscheen hiervan
Page 32 and 33: Heinsius en Rossa het punt staat we
Page 34 and 35: Heinsius en Rossa laat dat mijn hui
Page 36 and 37: Heinsius en Rossa af van Rossa wijs
Page 38 and 39: Heinsius en Rossa Die ghy benomen h
Page 40 and 41: Heinsius en Rossa Afb. 3. Roeloff W
Page 42 and 43: Heinsius en Rossa der Myle, de scho
Page 44 and 45: Liefde in opdracht geweest en wie h
Page 46 and 47: Liefde in opdracht latie. De prins
Page 48 and 49: Liefde in opdracht Willem Frederik
Page 50 and 51: Liefde in opdracht brief met Louise
Page 52 and 53: Liefde in opdracht nier van 1645 ve
Page 54 and 55: Liefde in opdracht Afb. 3. Henry Ch
Page 56 and 57: Liefde in opdracht Ze hoopte de zaa
Page 58 and 59: Liefde in opdracht schuldigingen va
Page 60 and 61: Liefde in opdracht mevrouw Van Gram
Page 62 and 63: Liefde in opdracht danste Louise ni
Page 64 and 65: Liefde in opdracht Om Gods zegen te
Page 66 and 67: Liefde in opdracht dat God hem zou
Page 68 and 69:
Rein van der Wiel De onbeantwoorde
Page 70 and 71:
De onbeantwoorde liefde van Eduard
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Martin Bossenbroek en Jan H. Kompag
Page 86 and 87:
Zondige steden, preuts platteland?
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Boekbesprekingen En ook deze ongewi
Page 110 and 111:
Boekbesprekingen en 1620 en naar he
Page 112 and 113:
Boekbesprekingen verhaal van mevrou
Page 114 and 115:
Boekbesprekingen die van de omligge
Page 116 and 117:
Museumnieuws Dekker voordat hij het
Page 118 and 119:
Museumnieuws Afb. 3. Mimi Hamminck
Page 120 and 121:
Museumnieuws Multatuli dacht het Le
Page 122 and 123:
Museumnieuws dat haar man nu eenmaa
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?