download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Heinsius en Rossa
het punt staat weg te gaan naar Frankrijk', El. 111,2) schrijft hij onder meer het volgende ten
afscheid aan zijn geliefde:
Vaak sloot ik je zacht in mijn brede armen,
vaak was ik de aangename last om je hals.
Ik was het echt, mijn Rossa, of ik dacht het te zijn.
Liefde laat zich bedriegen, of bedriegt graag zelf. ( vss 9.12)
Heinsius geeft toe dat hij in ieder geval een deel van de liefde die Rossa hem zou hebben toegedragen,
slechts in zijn fantasie ontvangen heeft. Toch wil hij hier een echt afscheid van zijn
geliefde zoals dat hoort: met tranen. Hij vraagt haar dan ook te huilen om zijn afscheid, en als
dat geen echte tranen kunnen zijn, dan maar voorgewende.
We weten dat Heinsius in 1603 lange tijd met het idee gespeeld heeft daadwerkelijk naar
Frankrijk te gaan. In een brief van 12 mei schreef hij aan de curatoren van de Leidse univer­
siteit Dousa en Neostadius (Cornelis van de Nieuwstadt) dat hij een meer passende beloning
voor zijn colleges wilde, of zich anders met drukkerswerk bezig zou gaan houden 'tot de
herfst of augustus misschien, wanneer ik voornemens ben naar Frankrijk te vertrekken'." In
augustus van dat jaar verhoogden de curatoren van de universiteit de wedde van Heinsius tot
600 gulden om hem voor Leiden te behouden. En in een brief van 29 december van datzelf­
de jaar schreef Isaac Casaubon, de grote Franse filoloog, dat hij van Heinsius' plan had ver­
nomen en al woonruimte in Parijs voor hem op het oog had. 12
Werkelijkheid en fictie liepen
dus in elkaar over in het gedicht: zijn werkelijk bestaande voornemen om naar Frankrijk te
gaan heeft Heinsius aangegrepen om een fictief afscheid van zijn Rossa te dichten.
De rol van de fictie is met name in de Monobiblos groot. Ondanks de samenhang tussen de
in 1603 gepubliceerde elegieën heeft Heinsius ervoor gekozen om een aantal apart onder te
brengen in een Monobiblos. Deze Griekse benaming, die letterlijk 'een enkel boek' betekent,
was ook al door de Romeinse dichter Propertius gebruikt voor een bundel elegieën. Die ge­
bruikte de naam omdat hij aanvankelijk maar één boek uitgaf; later volgden er nog drie
Heinsius komt daarentegen in 1603 met vier boeken elegieën tegelijk, waarvan hij er één als
Monobiblos betitelde. Hij moet dus een inhoudelijke reden hebben gehad om dat ene boek
apart te nemen. In de opdracht van de Monobiblos aan zijn vriend Petrus Scriverius legde
Heinsius dat uit. Hij vermeldde dat hij voor dit boek gedichten bijeengenomen had die hij
omschreef als: 'losse, onbelemmerde, speelse, vrije, lieflijke en - om het in één woord samen
te vatten - Griekse bedenksels'. 13
Als voorbeelden van wat hij bedoelde, noemde hij sommige
gedichten van Catullus en de Monobiblos wan Propertius, die geschreven zijn in de geest van de
Griekse hellenistische poëzie.
Heinsius maakte in de Monobiblos een groter gebruik van vaste thema's uit de hellenistische
liefdespoëzie. De elegieën in dit boek bevatten veel variaties op die zogenaamde topoi. In de
praktijk betekent dat, dat de fictie hier een veel grotere rol speelde. In de vierde elegie van de
11 usque ad Autumnum aut Augustum fortasse, quo in Galliam profecturus sura.' British Museum te Londen (hierna
BM), ms. Burney 371, fol. 43. De Leidse Universiteitsbibliotheek bezit van het brievenboek Burney 371, waarin de
bi leven van Heinsius aan Dousa worden bewaard, een microfilm, die ik heb geraadpleegd. Ik dank prof. CL Heesakkers
voor de informatie hieromtrent.
12 P.C. Molhuysen (red.), Bronnen tot de geschiedenis derl.eidsc.he Universiteit I ('s-Gravenhage 1913) 151. Casaubons brief
m: saaci Casauboni epistolae, insertis ad easdem responsionibus, quotquot hactenus reperiri potuerunt, secundum seriem temfions
accurate, digestae curanle Theodoro fansim. ah Almeloveen (3e druk; Rotterdam 1709) nr. 375. Ook in Flemae III 7 r 81
zinspeelt Heinsius op zijn vertrek naar Frankrijk.
P
l
13 'inventiones vagas, liberas, lascivas, solutas, amoenas et, ut uno verbo absolvam, Graecas.'
'
= 8 ]
2W