download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Zondige steden, preuts platteland?
De kern van de verordening werd gevormd door het toezicht op de bordelen en publieke
vrouwen, welk toezicht bij de gemeente berustte. Elke prostituee moest, zo werd bepaald, zich
melden op het politiebureau, alwaar zij in een speciaal daartoe aangelegd register zou wor­
den ingeschreven. Aan iedere vrouw werd een boekje uitgereikt met een uittreksel uit het re­
glement. Minstens één keer per week moesten de prostituees zich laten keuren. Bij ziekte wa­
ren ze verplicht zich in het ziekenhuis te laten opnemen, welke instelling ze niet eerder
mochten verlaten dan nadat ze geheel genezen waren bevonden. Vrouwen die een bordeel de
rug wilden toekeren, mochten daarin niet gehinderd worden. En 'het is aan de houders of
houdsters van bordeelen en aan de publieke vrouwen verboden, de voorbijgangers aan te
houden, of door woorden of gebaren te lokken of eenige ergernis te geven'.
In 1888 boog de gemeenteraad zich, naar aanleiding van het inwerking treden van het
nieuwe Wetboek van Strafrecht, opnieuw over de prostitutieverordening. 8
Op 29 september
1888 bood de Commissie voor de Strafverordeningen een concept-verordening aan, die na­
genoeg gelijk was aan de verordening van 1876. Het behandelde bleef een heikel onderwerp.
Raadslid Prince: 'Het is geene Verordening die wij op de schrijftafel leggen of die wij aan onze
vrouwen en dochters laten lezen'. De verordening van 23 juni 1876 werd hierbij ingetrokken.
Ook dit voorstel werd met algemene stemmen, net als in 1876, aanvaard. 9
Combinatie van gegevens uit verscheidene bewaard gebleven medische registers van het
Sint-Catharina Gasthuis te Gouda leert dat het hoogtij van de bordeelprostitutie in deze 'stil­
le, eenvoudige plaats' rond het midden van de 19e eeuw moet hebben gelegen. Zo werd er in
de jaren 1848-1850 ongeveer iedere maand een nieuwe naam ingevuld in het 'Register van
publieke vrouwen', terwijl dat in de voorafgaande vijftien jaar gemiddeld één keer in de drie
maanden was gebeurd. Emplooi vonden deze vrouwen in een achttal, vooral kleine, borde­
len, zoals dat van Johanna Nievelt, achter de kerk, van Maria van de Spelt op 'de Raam, van
Geertruij Stok en van de enige mannelijke bordeelhouder in het gezelschap, Willem Landa
aan de Kattensingel. 10
Vergelijkbare gegevens over de jaren vijftig en zestig ontbreken vervolgens, maar na 1876,
als de reglementering wordt ingevoerd, blijkt er nog maar sprake te zijn van één bordeel, met
zegge en schrijve één prostituee.' 1
Dat het hier geen vertekening betreft maar een werkelijke
teruggang in de tussenliggende periode, wordt ondersteund door een aanvullende bron, de
weekstaten en stamboeken van verpleegden van het Sint-Catharina Gasthuis. Daaruit valt met
inachtneming van de reserves ten aanzien van de toenmalige medische diagnostiek op te ma­
ken dat zich in de jaren vijftig en beginjaren zestig een sterke stijging van het aantal syfilisge-
vallen voordeed, gevolgd door een scherpe daling. 12
Dat hoeft uiteraard niet te betekenen dat
de syfilis en andere geslachtsziekten voor- en nadien daadwerkelijk minder slachtoffers maak-
inv.nr. 60, 1876 - A 333, inv.nr. 38 (1876), 4-11-1876; SAHM, archief Commissie Plaatselijke Verordeningen, vergadering
3-6-1876: concept-verordening op de huizen van ontucht en publieke vrouwen, vastgesteld ter aanbieding
aan de raad.
8 Coby van der Wurf-Bodt, Van lichte wiven tot gevallen vrouwen. Prostitutie in Utrecht vanaf de late. middeleeuwen tot het eind
van de negentiende eeuw (Utrecht 1988) 69, zegt dat gedwongen ziekenhuisopname van syfilitische prostituees verboden
werd door een wijziging in de Gemeentewet van 1886.
9 SAHM, analytisch gemeenteraadsverslag 1888 (Verslag nr. 19, p. 98-99); het reglement is opgenomen in het verslag
van 2 oktober 1888 (daarin weer verwijzing naar de eerdere verordening van 23 juni 1876).
10 SAHM, archief van het gemeentebestuur van Gouda, inv.nr. 1450 (rubriek 'Medische politie').
11 SAHM, archief Commissaris van Politic, inv. nr. 62, 1889 - U 76 (inv.nr. 32), 22 en 23 februari 1889.
12 Van 1853 tot en met 1865 bedroeg het aantal opgegeven syfilisgevallen gemiddeld meer dan twaalf per jaar; daarvoor
en daarna hooguit twee a drie. SAHMJ. Geselschap, 'Inventaris van het Catharina Gasthuis' (1966) inv.nrs 50
51.
275