download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

wat voor tuinen in vroeger eeuwen achter de pan­
den hebben gelegen. Naar ik aanneem zullen
daarover weinig gegevens zijn te achterhalen.
Simone Wij na
Guus Borger, Adriaan Haartsen en Paul Vesters,
Het Groene Hart. Een Hollands cultuurlandschap
(Utrecht: Matrijs, 1997, 130 blz., ISBN 90-5345-
109-9)
In maart 1997 werd de 'Nieuwe kaart van Neder­
land' gepresenteerd, waarop alle nieuwe woonwij­
ken, bedrijfsterreinen, wegen en spoorlijnen zijn
getekend die tussen nu en 2005 klaar moeten zijn.
De kaart maakt duidelijk dat wanneer de verstede­
lijking in het huidige tempo doorgaat, de grenzen
van althans de fysieke ruimte snel in zicht zullen
komen. Niet dat Nederland dan letterlijk vol is,
maar een snelweg neemt nu eenmaal meer ruim­
te in dan het asfalt breed is. Het gaat ook om de
verstoring en versnippering van de ruimte erom­
heen.
Wie de versnippering van het landschap in
ogenschouw neemt, vraagt zich af of er nog wel
sprake is van enige regie. Aan papieren beleid
ontbreekt het niet. De nota's, studies, en verken­
ningen volgen elkaar in rap tempo op: de Vierde
nota Ruimtelijke Ordening extra (Vinex), de
Randstadnota, het Mobiliteitsplan, de nota Milieu
en Economie, de Ruimtelijke Verkenning Neder­
land (de voorbereiding voor de Vijfde nota Ruim­
telijke Ordening) en alweer het Derde nationaal
Milieubeleidsplan. Met al deze beleidsintenties en
scenario's is een flinke relativering van het papie­
ren geweld wel op zijn plaats. Terwijl met de ene
bezweringsformule na de andere wordt gepro­
beerd economie, milieu en een zorgvuldig ruim­
tegebruik met elkaar te verzoenen, staat niemand
stil bij de fysieke kosten van de dichtslibbing van
Nederland.
Nu het Groene Hart (ruwweg het gebied tussen
de vier grote steden) serieus met een 'infarct'
wordt bedreigd, verscheen in 1996 op verzoek van
minister De Boer van Volkshuisvesting, Ruimtelij­
ke Ordening en Milieu het rapport 'Cultuurhisto­
rie in het Groene Hart - een overzicht en een
waarderingskaart'. Dit 'cardiogram' werd later
door het Platform Landschap & Cultuurhistorie,
met ondersteuning van de Rijksdienst voor Monu­
mentenzorg, verwerkt tot het boek Het Groene
Hart. Een Hollands cultuurlandschap. Het Platform
Boekbesprekingen
betreft een samenwerkingsverband van landelijke
organisaties die zich bezighouden met aspecten
van het cultureel erfgoed van stad en platteland,
zoals molens, vestingwerken, kastelen, archeologi­
sche terreinen, kavelpatronen en eendenkooien.
Onder de noemer 'weet wat je weggooit' pogen
de schrijvers van dit boek de cultuurhistorische
waarden van het Groene Hart 'integraal en in on­
derlinge samenhang te beschrijven'. Het Neder­
landse landschap is een cultuurlandschap; inrich­
ting, vormgeving en bodemgebruik zijn in hoge
mate door de mens bepaald. De manier waarop
dit gebeurde, werd bepaald door de maatschappe­
lijke omstandigheden en de technische mogelijk­
heden, zodat elke periode haar eigen sporen in
het landschap heelt achtergelaten. Daarnaast ver­
liezen in de loop der jaren of eeuwen bepaalde as­
pecten hun waarde, maar komen daar nieuwe
voor terug. Zo heeft een fort zijn militaire functie
al langgeleden verloren; het is nu niet alleen een
Walhalla voor krijgshistorici, maar ook voor biolo­
gen op zoek naar vleermuizen of bijzondere mos­
sen. En de uitgestorven veenindustrie heeft een
biotoop en recreatiegebied nagelaten die htm
weerga niet kennen.
Het boek is ingedeeld in zes thematische
hoofdstukken over het ontstaan van dit 'stadspark
van de Randstad'. Nadat de auteurs eerst een ka­
der hebben geschetst middels een beknopte en le­
zenswaardige beschrijving van 'Het Groene Hart
in de planologie', volgen hoofdstukken als 'Land­
schap en bewoning van het Groene Hart', 'Langs
de boorden van de Oude Rijn', 'Droogmakerijen,
bovenlanden en veenplassen', 'De waarden' en
'De Vechtstreek'. Naast een aardrijkskundig regis­
ter is er ook een begrippenregister aan het boek
toegevoegd, waarin veel termen voor een breed
publiek worden uitgelegd.
Ook de vormgever heeft zich mogen uitleven
op een geslaagde combinatie van speelsheid en
duidelijkheid. Prachtige (lucht)foto's en vele
(staf) kaarten, minstens één foto of kaart per pagi­
na, illustreren deze zeer leesbare versie van een
ambtelijke tekst. Het resultaat is een lust voor het
oog, een totaalbeeld dat het Groene Hart waardig
is. Aangezien het boek geen wetenschappelijke
pretenties heeft, zoals onder meer blijkt uit het
ontbreken van een notenapparaat, is het voor een
eerste kennismaking met de cultuurgeschiedenis
van het Groene Hart zeer geschikt. De eeuwen­
lange geschiedenis van leven, wonen en werken
heeft het Groene Hart gemaakt tot wat het nu is.
De geschiedenis van het gebied is een andere dan
301